طلایه داری فلسفه و روش شناسی علوم انسانی

1. لطفا درباره تاریخچه ایجاد و شکل گیری و سیر تحولات نشریه روش‏ شناسی علوم انسانی توضیح دهید؟

خداوند را شاکریم که با حمایت‌های بی‌دریغ اساتید و پژوهشگران حوزوی و دانشگاهی، اینک صدمین شماره تخصصی فصلنامه با عنوان «روش‌شناسی علوم انسانی» به عنوان تنها نشریه تخصصی فعال در زمینه فلسفه و روش‌شناسی علوم انسانی و اجتماعی در جامعه علمی کشور منتشر می‌گردد.

این فصلنامه تخصصی در پی تشکیل «دفتر همکاری حوزه و دانشگاه» ابتدا با عنوان «فصلنامه حوزه و دانشگاه» در سال 1373 و با هدف ترویج افکار و اندیشه‌های این دفتر در جامعه علمی و دینی کشور تأسیس شد. «فصلنامه حوزه و دانشگاه» در نیمه اول دهه 70 از معدود نشریاتی بود که در ایران با مشارکت حوزویان و دانشگاهیان تدوین می­شد و به بررسی مناسبات علوم انسانی و معارف اسلامی می ­پرداخت.  به دنبال تأسیس گروه فلسفه علوم انسانی در سال 1384 در این پژوهشگاه به عنوان اولین و تنها دپارتمان دانشگاهی و حوزوی در این رشته در ایران، این نشریه در سال 1385 و از شماره 47 تاکنون که صدمین شماره آن انتشار یافته است با عنوان تخصصی «روش ‏شناسی علوم انسانی» توسط این دپارتمان منتشر می‌گردد.

2. این نشریه چه جایگاهی نسبت به دیگر نشریات حوزه علوم انسانی به ویژه روش‏ شناسی دارد؟

به نظر می‏رسد مهم‏ترین ویژگی فصلنامه روش‌شناسی علوم انسانی، راهبرد این نشریه در گسترش و تعمیق مباحث فلسفی و روش‌شناختی در حوزه علوم انسانی و اجتماعی، و نیل به رویکردی اسلامی به علوم انسانی و اجتماعی، و تمهید و بسترسازی تولید علوم انسانی اسلامی و همسو با نیازهای بومی است. ایجاد تریبونی کاملاً و صرفاً علمی جهت اندیشیدن جامعه علمی به چگونگی ترسیم و تدوین مدلی موفق و کارآمد از علم دینی از مهم‏ترین مزیت‏های این فصلنامه است؛ مدلی که به لحاظ معرفت‌شناختی، فلسفی و کلامی از پیش‌فرض‌های مقبول و قابل دفاعی برخوردار باشد. به این منظور، سیاست‌ فصلنامه در راستای محورهای زیر متمرکز شده تا با فراهم آوردن بستری برای طرح دیدگاه‌های موافق و مخالف در این زمینه، ابهام‌های موجود در این عرصه را رفع و زمینه دست‌یابی به بهترین راه‌کار نظری معقول و قابل دفاع و از حیث عملی راه‌گشا و کارآمد را فراهم آید. در این مجال، مناسب است که به برخی از این محورها اشاره کنم تا شاید برای نویسندگان مفید افتد:

• بررسی رابطه فلسفه، فلسفه علوم انسانی، روش ‏شناسی و روش تحقیق؛
• نقش فلسفه و روش‏ شناسی علوم انسانی در پیشبرد کمّی و کیفی علوم انسانی؛
• بررسی تطبیقی فلسفه و روش‏ شناسی علوم انسانی و علوم طبیعی؛
• بررسی سیر تحول فلسفه و روش‏ شناسی علوم انسانی؛
• مقایسه تطبیقی روش‏های تحقیق کمّی و کیفی؛
• تحلیل قلسفی مفاهیم مورد استفاده در علوم انسانی
• بررسی مبانی فلسفی و کلامی تولید علوم انسانی دینی و بومی؛
• روش‏ شناسی تولید علوم انسانی دینی و بومی؛
• روش‏ شناسی استفاده از متون دینی در علوم انسانی ـ اجتماعی؛
• روش‏ شناسی اندیشمندان مسلمان در مطالعات اجتماعی؛
• کاستی‏های علوم انسانی موجود در عرصه اهداف، مبانی، روش‏ها و دستاوردها؛
• ارزیابی فلسفی و روشی مطالعات صورت گرفته در حوزه علوم انسانی و اجتماعی؛
• ارزیابی فلسفی و روشی مطالعات صورت گرفته در حوزه علوم انسانی و اجتماعی اسلامی؛
• ارزیابی فلسفی و روشی سیاست‌های کلان کشور در عرصه علمی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی.

محورهای پیش‌گفته می‌توانند از نقطه‌نظرهای تاریخی، توصیفی، تحلیلی، سنجشی و انتقادی و نیز نظریه‌پردازانه مورد بررسی قرار گیرند.

3. بازخورد جامعه علمی درباره این نشریه را چگونه ارزیابی می کنید؟

شاید آن روز که عنوان مجله را با دوراندیشی علمی و جرأت آینده‏ پژوهانه پژوهشگاه و بدون توجه به جوزدگی و فضای شعاری و رسانه‏ ای و تبلیغاتی، روش ‏شناسی علوم انسانی گذاردیم، کمتر کسی انتظار همراهی جامعه علمی دانشگاهی و حوزوی ما را داشت و شاید تصور نمی‏شد بتوانیم در این حوزه کامروا بوده و تاب بیاوریم. اما نگاهی گذرا به مقالات منتشر شده در صد شماره این فصلنامه نشان از رشد چشمگیر این حوزه در کشور دارد هرچند نباید از ضعف‏های این حوزه غافل باشیم. در این راستا انتخاب فصلنامه در ششمین جشنواره بین‏ المللی فارابی به عنوان نشریه علمی برتر کشور در حوزه علوم انسانی، نشانگر جایگاه ویژه این نشریه در میان جامعه علمی کشور دارد که به نظرم بسیار حائز اهمیت است.

4. مهمترین مشکلات نشریه در حال حاضر چیست؟

اهمیت علوم انسانی و اجتماعی و نقش بنیادین این علوم در تحقق یک نظام فکری منسجم و تمدن‌ساز، تحقیق در مبانی فلسفی و روش‌شناختی این دسته از علوم و نقد و ارزیابی آنها و نیز تلاش برای استخراج مبانی و دیدگاه‏های اسلامی در حوزه علوم انسانی، از یکسو اهمیت و جایگاه والایی به مباحث مورد علاقه فصلنامه روش‏ شناسی علوم انسانی بخشیده و وظیفه ما را در داوری و سنجش دقیق مقالات سنگین‏تر می‏کند. این در حالی است که از دیگرسو متاسفانه هم به لحاظ کمّی و هم به لحاظ کیفیت مقالات در این زمینه دچار ضعف زیادی در جامعه علمی کشور هستیم و لذا برای جذب مقالات علمی وزین با مشکلات فراوانی مواجه بوده و نیازمند همراهی اندیشمندان و صاحبنظران علوم انسانی در کشور هستیم. چرا که هم اکنون در داوری‏ها با ریزش بالای نود درصدی مقالات روبرو هستیم. یکی از مشکلات عمده ما تصویری است که بسیاری از نویسندگان نسبت به رویکرد فصلنامه دارند و تصور می‏ کنند گزارش هر تحقیقی در علوم انسانی که در آن طبیعتاً یکی از روش‏های کمی‏ یا کیفی یا ترکیبی در علوم اجتماعی را به کار گرفته‏ اند، قابل چاپ در این فصلنامه است، در حالیکه خطا بودن این تصویر بدیهی می‏نماید و الا لازم می‏آید ما در همه رشته‏ های علوم انسانی و در همه موضوعات مقاله منتشر کنیم که برخطا بودن این مسئله بدیهی و روشن است. یکی دیگر از مشکلات ما ضعف مقالات در زمینه پژوهش‏های نوآورانه و بدیع در حوزه فلسفه و روش‌شناسی علوم انسانی و اجتماعی است و این نشان دهنده ضعف این سنخ از مباحث راهبردی در محافل آکادمیک و حوزوی در کشور است.

5. افق پیش روی نشریه چیست؟

یکی از مهم‏ترین آسیب‏ هایی که در مقالات دریافتی در نزدیک به سه دهه گذشته شاهد آن بودیم، نگارش مقالات با موضوعات کلی بوده است. بسیاری از مقالات نیز به ‏گونه‏ای نگاشته می ‏شوند که خواننده تصور می‏کند نویسنده در مقام آن بوده است تا با یک مقاله کل مشکلات علوم انسانی و اجتماعی را حل و فصل نماید!. از این رو، توجه به لزوم تخصص ‏گرایی در مقالات کاملاً احساس می‏شود. به دلیل همین ضرورت بوده است که تاکنون چند ویژه‏نامه با موضوعات اختصاصی نظیر «فلسفه تکنولوژی» یا «علوم انسانی پیچیده» و یا «فلسفه شهرسازی» را سال‏های گذشته منتشر کرده ‏ایم.

همچنین یکی از افق‏های پیش روی مجله، تلاشی است که با همت بلند مدیریت گروه همکاری‏های علمی بین‏ المللی پژوهشگاه جناب آقای غلامی پی گرفته ‏ایم و آن راهبردی است که در جهت بین‏ المللی شدن مجله دنبال می‏کنیم. در این راستا تاکنون مجله روش ‏شناسی علوم انسانی در سایت‏های SAD ، ISC، J-GATE ، DOAJ،  Academia.edu و Google Scholar ثبت و نمایه شده است. همچنین فصلنامه روش شناسی علوم انسانی دارای اچ اندیکس 2 بوده و اخیراً موفق به دریافت نمایه بین‏ المللی COPE شده است.

در پایان بر خود لازم می‏دانم که از طرف پژوهشگاه حوزه و دانشگاه از همه عزیزانی که در این سال‏های طولانی بار سنگین فصلنامه را بر دوش کشیده ‏اند تشکر و قدردانی نمایم؛ بویژه از هیئت تحریریه محترم مجله و بخصوص از دکتر محمدتقی ایمان همچنین باید از دکتر سیدمحمد تقی موحد ابطحی نیز که پیش از این قائم‏ مقام سردبیر بودند و نیز از برادر گرامی جناب آقای سید علی اختراعی طوسی نیز به عنوان کارشناس اجرایی مجله سال‏ها رنج زحمات اداره مجله و آماده سازی و انتشار مقالات را تحمل کرده‏ اند باید تشکر کنم. در انتها باید از همه نویسندگان مقالات و از داوران ارجمند و نیز از حمایت‏های دلگرم کننده و مشفقانه ریاست محترم پژوهشگاه جناب حجه‏ الاسلام والمسلمین دکتر حکیمیان و نیز از مساعدت‏های معاونت محترم پژوهشی آموزشی فناوری پژوهشگاه جناب آقای دکتر کافی، سپاس و قدردانی ویژه داشته باشم.