دوفصلنامه تربیت اسلامی _ شماره2

دوفصلنامه علمی _ تخصصی
سال اول،  شماره دوم، بهار و تابستان 1385
صاحب امتیاز: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
مدیر مسئول: علیرضا اعرافی
سردبیر: محمد داودی
کارشناس اجرایی: مرتضی برزگر



نگاهی به نقش زبان در تعلیمات دینی
دکتر محرم آقازاده، مشاور بین‌المللی آموزش در یونسکو

  چکیده
برای یک متخصص آموزش، زبان، قلب آموزش و پرورش است؛ زیرا آموزش و پرورش چیزی جز فرایند کاربرد مؤثر زبان نیست. زبان در بسترها و بافت‌های گوناگون تکوین و تکامل می‌یابد و به همین دلیل، هر زبانی حامل معانی و جهان‌بینی‌های متفاوتی است. بنابراین، لازم است برای فهم‌پذیری زبان، اقدامات خاصی صورت گیرد. انجام این اقدامات، در حوزه‌های خاص‌تری چون «زبان دینی»، بسیار عملیاتی به نظر می‌آید. در مقاله حاضر، «چشم‌اندازهای خاص به زبان» به صورت مختصر معرفی می‌شود و جایگاه «زبان دینی» و «تعلیمات دینی» نیز مورد بررسی قرار می‌گیرد. در پایان نیز هرمنوتیک تعلیمات دینی، با نظر به سه الگوی «پدیدار شناختی»، «معنوی» و «واقع‌گرایی انتقادی» مورد بحث قرار گرفته و نمونه‌های عملی کاربرد الگوها در کلاس درس معرفی می‌شود.

مقایسه دیدگاه کانت وخواجه نصیرالدین طوسی در زمینه تربیت اخلاقی
دکتر اکبر رهنما، استادیار گروه علوم‌تربیتی دانشگاه شاهد

  چکیده
مقاله حاضر به معرفی و مقایسه دیدگاه کانت و خواجه نصیرالدین طوسی در خصوص تربیت اخلاقی می‌پردازد. هدف از نگارش آن بررسی تطبیقی نظرگاه کانت به عنوان فیلسوف معرف جهان غرب و خواجه نصیرالدین طوسی به عنوان یک متفکر اسلامی است تا از رهگذر آن بتوان راهبردها و راهکارهای عملی در تربیت اخلاقی را استنباط کرد.
در این مقاله به ترتیب به معرفی و مقایسه نظرات این دو درباره ماهیت اخلاق، هدف‌های تربیت اخلاقی و روش‌های اساسی تربیت اخلاقی با استناد به آثار و نوشته‌های اصلی آنها اشاره شده و در پایان نیز نتیجه‌گیری کلی بیان می‌گردد.

گزارشی از آرای فلسفی صدرالمتالهین و دلالت‌های تربیتی آن
نرگس سجادیه، دانشجوی دکتری از دانشگاه تهران
 
  چکیده
پیش‌ فرض‌های فلسفی و دیدگاه‌های کلان هر نظریه‌پرداز از عناصر اساسی و انکارناپذیر نظریه‌های علمی وی می‌باشند. نظریات مطرح در حیطه تعلیم و تربیت نیز از این امر مستثنی نبوده و پیش‌فرض‌های فلسفی و متافیزیکی، نقطه اتکاء این نظریات به شمار می‌روند. به سخن دیگر می توان گفت مبانی فلسفی جایگاه رویش نظریه‌ها در تعلیم و تربیت می باشند. در این مقاله سعی شده  تا با بررسی بخش‌هایی از آرای فلسفی صدرالمتالهین، دلالت‌های تربیتی آنها مورد بحث قرار گیرد.

بررسی ماهیت انسان از دیدگاه مکاتب روان‌شناسی و قرآن کریم
دکتر خلیل سلطان القرآئی، دانشیار گروه علوم تربیتی دانشگاه تبریز
رحیم بدری گرگری، دانشجوی دوره دکترای روان‌شناسی تربیتی دانشگاه تبریز

  چکیده
شناخت انسان یک تلاش ضروری و از شرایط مهم تأمین سعادت فردی و اجتماعی اوست. این کار با وجود فایده و ضرورت مسلم آن، همواره با دشواری‌ها و تعارض‌های بسیاری روبه‌رو بوده است. دلایل این دشواری‌ها و تعارض‌ها از یک سو، پیچیدگی و غموض هستی آدمی و از سوی دیگر، آشکار نبودن روش پژوهش‌های مربوط به انسان و بی‌ثباتی و تنوع و تعدد آنهاست.
در این مقاله، دیدگاه یکی از رشته‌های علمی، یعنی روان‌شناسی با رویکردهای مختلف آن (رفتارگرایی، روان تحلیل‌گری، شناخت‌گرایی و وجودگرایی) در مورد ماهیت انسان طرح و ارزیابی شده است. این دیدگاه با روش‌های مختلف کمّی و کیفی، مانند روش مشاهده عینی، تاریخی و تأویلی و فنون مختلف، مانند مصاحبه، پرسش‌نامه و فنون آماری، دستاوردهایی برای بشریت داشته است. همچنین تلاش شده تا در این میان دیدگاه اندیشمندان اسلامی که دستاوردهای آنان برگرفته از متون دینی و روش‌های عقلانی است، طرح و یک جمع‌بندی کلی از این دیدگاه‌ها ارائه شود.

بررسی برنامه‌های درسی تلفیقی علوم  و مفاهیم اخلاقی 
در کشورهای آمریکا، کانادا و استرالیا به منظور ارائه نمونه‌های تلفیقی برای دوره ابتدائی ایران
زهرا شعبانی، عضو هیئت علمی پژوهشکده تعلیم و تربیت

  چکیده
آموزش و پرورش تلفیقی، فنونی تدوین کرده که با استفاده از آن در کلاس درس می‌توان شاهد رشد در چهار زمینه درون فردی, میان فردی، برون فردی، و ماورای فردی بود. آلبرت اینشتین معتقد است که: «رشته‌های گوناگون فقط نشانگر دانش محدود بشر در باره هستی بوده و باید رشته‌های متفاوت درهم تنیده گردد و توصیفی کامل از جهان هستی ارائه شود».
برنامه‌های درسیِ موضوع‌محور, محتوای درس‌ها را برای دانش‌آموزان به صورت خشک, بی‌روح, انتزاعی و غیرمنطبق با کیفیت یادگیری، در محیط طبیعی ارائه کرده است و هرچه به عمق موضوع‌های آموزشی افزوده گشته، جدایی از زندگی بیشتر شده است و این رویکرد, یادگیرنده را به سوی یک بُعدی بودن, و اعتقاد بدون دلیل و رقابت به جای همکاری سوق داده است؛ در حالی که وقتی انسان در زندگی با یک مسأله، یا با یک موقعیت چند بُعدی مواجه می‌شود, نمی‌پرسد چه بخشی ریاضیات, چه بخشی علوم و کدام بخش مفاهیم تفکر اخلاقی و اجتماعی است، بلکه سعی می‌شود برای حل مسأله و گذار از یک موقعیت، منابع مختلف دانش و مهارت لازم را به دست آورد.  این پژوهش با توجه به کاستی‌های فعلی نظام برنامه‌ریزی درسی کشور، به دنبال چشم‌اندازی برای برنامه‌های تلفیقی دوره ابتدایی است که با توجه به مسأله محور بودن آن، پرورش مهارت‌های تفکر اجتماعی و اخلاقی در سطوح بالاتر را در پی دارد.
هدف کلی این پژوهش، بررسی و تحلیل عناصر برنامه درسی تلفیقی علوم با مفاهیم اخلاقی در چند کشور منتخب است.
جامعه آماری در این تحقیق، کشورهای شرکت کننده در مطالعه بین‌المللی ریاضیات و علوم (TIMSS) بوده و انتخاب نمونه با توجه به درهم تنیدگی برنامه علوم با مفاهیم اخلاقی آمریکا, کانادا و استرالیا انتخاب شده است.
روش اجرای تحقیق از نوع توصیفی, تحلیلی است. از اسناد برنامه‌های درسی علوم دوره ابتدایی و کتاب‌های مرجع شامل دائره‌المعارف‌های تخصصی تعلیم و تربیت و برنامه‌های درسی به صورت تحلیل محتوا استفاده شده است.

بررسی رفتار دینی و عوامل مرتبط با آن درنوجوانان دبیرستان‌های کرمان
دکتر سید حمیدرضا علوی، دانشیار دانشگاه شهید باهنر کرمان

  چکیده
این‌ تحقیق با هدف شناسایی وبررسی رفتاردینی دانش‌آموزان‌ دبیرستان‌های ‌کرمان و همچنین بررسی میزان ارتباط جنسیت، نوع مدرسه و پایه تحصیلی دانش‌آموزان با رفتاردینی صورت گرفته است. سنجش میزان رابطه و همبستگی هر کدام از رفتارهای دینی با رفتار دینی دیگر نیز از جمله اهداف این پژوهش بوده است. روش تحقیق، توصیفی از نوع همبستگی و ابزار جمع‌آوری، پرسشنامه محقق‌ساخته بود که با توجه به فروع دین متناسب با سن نوجوان دبیرستانی طراحی گردید و روائی آن معادل 84/0 و پایانی آن ، 95/0 محاسبه شد.
جامعه آماری مربوطه مشتمل بر 94 دبیرستان (50 دبیرستان دخترانه و 44 دبیرستان پسرانه) ‌بوده که تعداد 27 دبیرستان دخترانه و پسرانه دولتی و غیرانتفاعی با روش نمونه‌گیری سیستماتیک از بین آنها انتخاب گردیده است و سپس با روش نمونه‌گیری تصادفی، تعداد 15نفر از دانش‌آموزان هر مدرسه جهت پاسخگویی به سؤالات پرسشنامه انتخاب گردیدند. تعداد کل دانش‌آموزان انتخاب شده معادل 405 نفر در نظر گرفته شد که از 405 پرسشنامه توزیع شده، تعداد 292 پرسشنامه برگشت داده شد و داده‌های آنها تحلیل گردید. تجزیه و تحلیل اطلاعات با استفاده از جداول فراوانی مطلق و فراوانی نسبی پاسخ‌های سؤالات پرسشنامه به منظور بررسی و شناسایی رفتار دینی دانش‌آموزان و با استفاده از ضرایب همبستگی اسپیرمن و پیرسرن به منظور کشف میزان ارتباط هر کدام از متغیرهای جنسیت، نوع مدرسه و پایه تحصیلی دانش‌آموزان با رفتار دینی آنان و همچنین شناسایی میزان ارتباط هر کدام از رفتارهای دینی با یکدیگر صورت گرفته است.
نتایج تحقیق نشان می‌دهد که 2/92% دانش‌آموزان رفتاردینی مطلوبی‌را از خود نشان می‌دهند وهمچنین بین رفتار دینی و نوع مدرسه و جنسیت دانش‌آموزان رابطه معنی‌داری وجود دارد ولی بین رفتار دینی دانش‌آموزان و پایه تحصیلی آنان رابطه معنی‌داری وجود ندارد.

تبیینی از اهداف تربیت اسلامی بر مبنای قلمروهای حیات
حسن کرمعلیان، استادیار دانشگاه پیام نور  مرکز اصفهان

  چکیده
اسلام به عنوان یک مکتب دارای نظام تربیتی خاص خود است. این نظام تمایزات اساسی با سایر نظام‌های تربیتی دارد. در حال حاضر، پژوهش در باب ریشه‌های این تمایزات با توجه به قلمروهای حیات آدمی ضرورتی آشکار است. تبیین عناصر تعلیم و تربیت شامل: هدف، برنامه، روش، ارزشیابی و... مستلزم نظریه‌پردازی در خصوص قلمروهای حیات آدمی از یک سو، و استخراج پیامدها و دلالت‌های تربیتی آنها از سوی دیگر است. هدف به عنوان اساسی‌ترین عنصر در تربیت اسلامی به تبیینی نو نیازمند است. مقاله حاضر به تبیینی از اهداف  تربیت اسلامی بر مبنای قلمروهای حیات آدمی پرداخته، و نتایج پژوهش بیانگر آن است که تدوین و انتخاب هدف‌های تربیتی مستلزم نظریه و تفسیری از حیات آدمی درقلمروهای مختلف آن و درنظر آوردن آنها به صورت یک کلّ با ثبات متعادل است. 

ماهیت دینی تعلیم و تربیت 
سید علی هاشمی محقق و پژوهشگر حوزه علمیه قم

  چکیده
امکان دینی ساختن علوم انسانی و از جمله دانش تربیت، از مباحث مهم فراروی اندیشمندان مسلمان است. در این مقاله پس از ارائه تعاریفی از علم دینی دو تعریف اختیار شده است:
1.‌‌ دانش تجربه‌ای که از مبانی، اهداف، اصول و آموزه‌های دینی متأثر شده و رنگ و عطر جدیدی یافته است.
2. مجموعه‌ای از معارف دینی که در یک موضوع خاص (مثل تربیت) استخراج، تدوین و تنظیم شده‌اند.
به نظر می‌رسد امکان دینی ساختن دانش تربیت، به هر دو معنای فوق ممکن است. مبانی، اهداف، ارزش‌ها و آموزه‌های غیرتجربی می‌تواند در جهت‌دهی یک علم تجربی مؤثر باشد. شواهد متعدد مؤید این مطلب است و بدین جهت می‌توان مدعی امکان پدید آوردن تربیت اسلامی به معنای اول شد. مهم‌ترین بحث برای اثبات معنای دوم علم دینی و تربیت اسلامی، قلمرو دین است که با روشن شدن این مطلب که مهم‌ترین رسالت دین هدایت انسان‌ها به سوی کمال انسانی آن‌هاست که هدف تربیت نیز می‌باشد و با توجه به شواهدی که گویای آن است که دین در انجام رسالت خود کوتاهی نکرده است، می‌توان مدعی امکان استخراج نظام تربیتی اسلام شد.