ارائه الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت بدون همراهی فقه امکان‌پذیر نیست

در سومین روز از همایش فکری جوان ایرانی، پرسش‌های امروزی حجت الاسلام و المسلمین محمد سروش محلاتی عضو هیات علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه به ایراد سخنانی در رابطه با فقه پویا و نقش آن در تدوین الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت پرداخت.

وی سخنان خود را با طرح یک سوال مطرح کرد؛ با این مضمون: وقتی سخن از پیشرفت به میان می آید ما با تغییر و دگرگونی مواجه هستیم و وقتی سخن از اسلام است با احکام ثابت روبرو هستیم. این تغییر و تحول از یک سو و این ثبات از سوی دیگر چگونه با هم سازگار می‌شوند؟ در این رابطه 3 دیدگاه در بین مسلمانان وجود دارد. دیدگاهی که عقیده دارد پیشرفت و توسعه مقوله‌‌ای فقهی نیست یعنی فقه فقط احکامی را صادر می‌کند و با پیشرفت و عدم پیشرفت هیچ کاری ندارد. فقه فقط زکات می‌طلبد و برایش هیچ فرقی ندارد که تولیدات بوسیله ابزار جدید است یا ابزار قدیم. فقه در اینجا نه حمایت می‌کند و نه مانع می‌شود. دومین دیدگاه پیشرفت و توسعه را در تقابل با فقه می‌داند. مثلا اگر کشوری بخواهد صنعت توریسم را توسعه بدهد باید اصول فقه را کنار بگذارد. دیدگاه سوم مبنی بر این است که احکام دینی و فقهی می‌توانند با پیشرفت و توسعه هم‌خوانی داشته باشند و اگر هم در مواردی ناسازگاری است یا باید در الگوی توسعه تغییر داده شود یا در احکام. اگر نه اسلام ذاتا با پیشرفت مشکلی ندارد و تاکید من بر این دیدگاه است.

این پژوهشگر علم دینی در ادامه افزود: مسائل مشترکی بین شریعت و پیشرفت وجود دارد که هم برای فقه اهمیت دارد و هم برای ترسیم الگویی برای پیشرفت. این دو در یک جامعه اسلامی نمی‌توانند نسبت به یگدیگر بی‌تفاوت باشند. مثلا یک جامعه پیشرفته نمی‌تواند رفاه مردم را نادیده بگیرد. فقه هم در اینجا مدعی است که راهکار دارد و آن استفاده از زکات برای تامین نیاز فقرا است و آن هم بر اساس ملاک خط فقری که اسلام آن را مشخص کرد که متاسفانه امروزه به آن توجهی نمی‌شود. فقیر بودن ملاک‌های زیادی دارد و تنها به گرسنگی و نداشتن لباس مربوط نمی‌شود، خانه وضعیت تحصیل وضعیت تفریح و... می‌توانند از ملاک‌های فقر باشند. به هر حال وجود فقیر در یک جامعه دلیلی است بر عدم رعایت حقوق آن مردم فقیر توسط اغنیا.

سروش محلاتی در ادامه گفت: الگوی پیشرفت اسلامی ـ ایرانی ارائه کردن بدون همراهی فقه و ارائه احکام متناسب با این موضوع امکان‌پذیر نیست و از آنجایی که ما هنوز موفق به استخراج مفاهیم متناسب با این الگو از فقه نشده‌ایم؛ به نظر من وظیفه ما امروز طراحی یک الگوی جدید نیست. وظیفه ما این است که الگوهایی را که در جهان هست را بشناسیم و با بررسی و نقد عالمانه آنها، به اصلاح آنها بپردازیم و از آنها در جهت پیشرفت خود استفاده کنیم.