جلد دوم دانشنامه سیره نبوی(ص) به زودی منتشر خواهد شد
پس ازانتشار اولین جلد از دانشنامه سیره نبوی(ص) در اسفندماه 1388 از سوی گروه تاریخ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، امسال دومین جلد این دانشنامه در مراحل پایانی انتشار قرار داشته و به زودی به جامعه دانشگاهی و حوزوی عرضه خواهد شد. در گفتگوی واحد خبر روابط عمومی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر محمدرضا هدایت‌پناه مدیر گروه تاریخ اسلام پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ضرورت و اهمیت کلی این دانشنامه و ویژگی‌های این جلد از دانشنامه بیان شده است:
* در ابتدا لطفا بفرمایید ضرورت و اهمیت تالیف چنین دانشنامه‌ای چه بوده و مهم ترین دلایل تالیف آن چیست؟
سیره نبوی با محوریت پیامبر(ص) به عنوان مرکز وحدت جهان اسلام، همواره مورد توجه مسلمانان بوده و اکنون که اسلام در دنیا جایگاهی ویژه یافته و توجه بیشتری بدان می‌شود، عرضه کامل سیره نبوی(ص)، ضرورتی خاص می‌یابد.
در حال حاضر در دنیا و به ویژه در غرب، به تاریخ اسلام بر اساس تالیفاتی که در خود غرب و خارج از جهان اسلام صورت گرفته، نگریسته می‌شود و ضروری است که تالیفاتی کامل و جامع در دنیای اسلام انجام شده و به دنیا عرضه شود.
از یک سو برای اینکه بتوان تاریخ اسلام را به عنوان یک دانش آکادمیک مطرح کرد، نیازمند آن هستیم که گام‌هایی اساسی در جهت تولید دانش و آموزه‌های جدید برداریم، و تاثیرات این امر در تحول علوم انسانی ضرورت انتشار دانشنامه‌ای برخوردار از جامعیت و کلیت را دوچندان می‌سازد.
و از سوی دیگر مهم‌ترین ضرورت انجام چنین کاری، اهمیت ویژه شخص پیامبر(ص) و ابعاد شخصیتی ایشان است زیرا در عین اینکه وی را متعلق به تمامی جهان اسلام و مسلمین می‌دانیم، به استناد آیه‌ای از قرآن(کافه للناس) معتقد به آن هستیم که وی متعلق به تمام بشریت است.
همچنین از آنجا که ائمه اطهار و اهل‌بیت(علیهم السلام) را سرچشمه بسیاری از معارف و حقایق دین می‌دانیم و پیامبر(ص) در راس آن‌ها قرار دارد، شناخت و فراگیری معارف و آموزه‌های اهل‌بیت(علیهم السلام)، بدون تحقیق و مطالعه دقیق در سیره نبوی(ص)، کاری غیرممکن است.
البته در طول 14 قرن تاریخ اسلام، این امر همواره مورد توجه مسلمانان بوده و تالیفات بسیاری در این زمینه به ویژه از سوی اهل سنت صورت گرفته که فارغ از صحت و سقم آن‌ها، می‌توان به «امتاع‌الاسماع» از مقریزی، «زادالمعاد فی هدی خبرالعباد» از ابن‌قیم جوزیه و «سبل‌الهدی والرشاد» نوشته یوسف شامی اشاره کرد. اما در دنیای معاصر و به ویژه در میان تشیع، آن‌گونه که شایسته است بدین موضوع پرداخته نشده است که با توسعه علم دینی در قرن حاضر، این امر مهم‌تر از همیشه مطرح است. از جمله مهم‌ترین تالیفات شیعه در این‌باره نیز می‌توان از «الصحیح من سیره النبی الاعظم(ص)» نوشته علامه استاد سیدجعفر مرتضی عاملی نام برد.
* تفاوت‌های این دانشنامه با سایر سیره‌نامه‌ها و دانشنامه‌هایی که پیرامون سیره پیامبر گرامی اسلام(ص) منتشر شده است، چیست؟
به نظر ما، تا به امروز کاری که برخوردار از جامعیت در تمام تاریخ سیره نبوی(ص) و دربردارنده همه آنچه که مرتبط با فهم سیره نبوی (ص)است باشد، انجام نگرفته و فقدان این جامعیت محسوس است. بر این اساس طرح دانشنامه سیره نبوی(ص) در گروه تاریخ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه تصویب و تالیف آن در پنج حوزه اعلام (صحابه)، حوادث و رویدادها، قبایل و خاندان‌ها، اماکن و مفاهیم آغاز شد که به نظر می‌رسد با وجود این 5 بخش، موضوعی در رابطه با سیره پیامبر گرامی اسلام(ص) از قلم نیفتاده باشد.
در حقیقت، جامعیت در موضوعات و عناوین، وجه مشخصه و امتیاز ویژه این اثر نسبت به کارهای مشابه و آنچه تا به امروز انجام گرفته، خواهد بود.
* در انتخاب مولفان و نویسندگان این دانشنامه، چه ملاک‌هایی مورد توجه بوده و چگونه افرادی برای این امر انتخاب شده‌اند؟
مسلم است که کاری پیچیده و تخصصی با این گستردگی و اهمیت، نیروهایی را می‌طلبد که در زمینه سیره نبوی(ص) به صورت تخصصی و آکادمیک تحصیلات و تخصص داشته باشند و با نگاه شیعه و نیازهایی که به اقتضای رسالت حوزوی داریم، به خوبی آشنا باشند. چنین افرادی بایستی دروس اسلامی و حوزوی را نیز طی کرده باشند که در غیر این صورت نمی‌توان به اثری علمی و جامع دست یافت. بنابر این از گروه خودمان بیشترین استفاده را بردیم. لازم به ذکر است که چنین دانشنامه‌ای حداقل به 50 نفر نیروی متخصص به طور ثابت نیاز دارد، در حالی که این کار عظیم با گذشت 10 سال، با 7 نفر به کار خود ادامه داده است.
* پیشرفت کار چگونه بوده و هم‌اکنون در چه مرحله‌ای قرار دارد؟
فعلا تمامی توان مجموعه در بخش اول که شامل اعلام است، متمرکز شده و بالغ بر 12هزار مدخل برای آن نوشته شده که تاکنون تا حرف «عین» تدوین شده است. اولین جلد از این دانشنامه اسفندماه سال گذشته پس از برگزاری مراسم رونمایی از آن با حضور آیت‌الله مقتدایی ریاست محترم حوزه علمیه قم، حجت‌الاسلام‌والمسلمین اعرافی رئیس پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و جمعی از اساتید و فضلای حوزه و دانشگاه در سالن مدرسه دارالشفای قم، همزمان با سالروز میلاد مبارک پیامبر گرامی اسلام(ص)، منتشر شد.
گفتنی است که آیت‌الله مقتدایی در این مراسم طی سخنانی،به ارزش بالا و قابل قبول این اثر با وجود تعداد کمی از فضلای حوزوی اشاره کردند و آن را دارای تاثیرات فراوانی در جامعه علمی دانستند. همچنین حجت‌الاسلام‌والمسلمین اعرافی نیز با بیان روال معمول چنین دانشنامه‌هایی و امکانات بسیاری که به کار گرفته می‌شود، اجرای چنین طرح بزرگی را با تلاش تعداد اندکی از پژوهشگران پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، کاری ارزشمند و مهم برای حوزه توصیف کردند.
پس از انتشار اولین جلد، پست های الکترونیک و پیام‌های کتبی و شفاهی بسیاری از سوی اساتید حوزه به ما رسید که این امر بیانگر آن است که این دانشنامه جایگاه مناسبی را در میان جامعه علمی، دانشگاهی و حوزوی پیدا کرده است. تا جایی که یکی از اساتید حوزه با دیدن این دانشنامه گفت: با توجه به اینکه خودم در دانشنامه‌نویسی‌های بسیاری حضور داشته‌ام، تمامی سختی ها و مشکلاتی را که این گروه در تالیف این دانشنامه متحمل شده‌اند را درک می‌کنم و انجام چنین کار بزرگی را با این کیفیت بالا به حوزه علمیه تبریک می‌گویم.
در حال حاضرتمامی کارهای مربوط به جلد دوم از این دانشنامه به اتمام رسیده و با پایان یافتن ویراستاری آن، ظرف چند ماه آینده، چاپ و به جامعه علمی عرضه خواهد شد.
* آیا پس از انتشار جلد اول به تجربیاتی که در ادامه راه راهگشا باشد نیز دست یافتید؟
بله، دقت نظر و وسواس علمی هموراه در تالیف این دانشنامه وجود داشت اما پس از انتشار جلد اول این امر دوچندان شده است، به گونه‌ای که پس از جلد اول، ارزیابان اثر را افزایش داده و طی چندین جلسه توجیهی ارزیابان را با شاخص‌ها و ملاک‌های دقیق‌تری آشنا ساختیم، در نیتجه ارزیابی و نقدهای قبل از چاپ را توسعه بخشیده و سعی کردیم تا دقت نظر بیشتری در ارزیابی‌ها صورت گیرد.
اما در کنار آن برای جلد دوم گام بلندتری نیز برداشتیم و بنده به عنوان مجری جلد دوم ضروری دانستم که برای اتقان بیشتر کار تمامی جلد دوم را مورد بررسی دقیق‌تر و تطبیق با منابع قرار دهم و علیرغم اینکه چنین کاری با روال طبیعی خود نیازمند بیش از یک سال زمان بود، این کار را با حوصله زیاد در حدود 5 ماه انجام دادم و با تلاش شبانه‌روزی در این 5 ماه، 700 صفحه را با دقت مورد بررسی قرار دادم به این امید که انشاالله اثر ارائه شده از دقت بالایی برخوردار باشد.
* دومین جلد از دانشنامه شامل چه بخش‌هایی خواهد بود؟
جلد اول شامل بخش «الف» از اعلام و کنیه‌ها بود و جلد دوم ادامه این حرف تا بخش‌هایی از حرف «ح» را دربر می‌گیرد که به طور تقریبی در 650 صفحه تنظیم شده است.
* وضعیت جلد سوم چگونه است؟
برای جلد سوم هم مشغول تکمیل مدخل‌های جا افتاده هستیم چرا که پس از تدوین تمامی مدخل‌های این جلد متوجه شدیم در حدود 30 تا 40 مدخل از قلم افتاده که هم‌اکنون در حال تدوین آن ها هستیم و پس از آن نیز تمامی مراحل بررسی و ارزیابی را خواهیم داشت تا از اتقان و دقت نظر کار کاسته نشود.
* یک سوال مهم در رابطه با این دانشنامه این است که دلیل پرداختن به صحابه و شرح زندگانی و احوال آنان چیست و چه ارتباطی می تواند با سیره نبوی(ص) داشته باشد؟
به سوال خوبی اشاره کردید، باید گفت که شناخت سیره نبوی(ص) بدون شناخت صحابه پیامبر(ص) شناخت ما کامل نخواهد بود چرا که در تمامی حوادث و رویدادها، بسیاری از گزارشات کلی و جزئی مربوط به عصر رسالت، در اختیار صحابه بود و شناخت کامل سیره نبوی(ص)، بدون فهم شرح حال صحابه و ویژگی‌های شخصیتی آنان به ویژه در زمینه گزارشات و روایاتی که دارند، ممکن نیست. همان‌طور که گفتم اطلاعات بسیار زیادی در رابطه با حوادث عصر رسالت در اختیار صحابه‌ای بوده است که یا خود در آن حوادث حضور داشته‌اند و یا هر کدام بر اساس دیدگاه و نگاهی خاص خود آن را روایت کرده‌اند.
دومین دلیل بر این امر آن است که صحابه‌نگاری‌ها تاکنون در اختیار اهل سنت بوده، در حالی که شواهد و قرائن بسیاری وجو دارد که نشانگر پایه‌گذاری این دانش از سوی شیعیان است زیرا اولین فردی که به صحابه‌نگاری همت گماشت، عبیداله‌بن ابی‌رافع از اصحاب رسول خدا(ص) و اصحاب خاص امام علی(ع) بود. اما متاسفانه این دانش از سوی شیعیان مورد غفلت قرار گرفته و آن‌گونه که باید بدان پرداخته نشده است.
این دانشنامه در بحث صحابه‌نگاری به جمع‌آوری گزارشات شیعه و اهل سنت درباره هر فرد پرداخته و این کار باعث جامعیت دانشنامه در موضوعات شده است.
* آیا این دانشنامه به زبان‌های دیگری به جز فارسی هم ترجمه خواهد شد؟
هدف اصلی از تالیف این دانشنامه عرضه سیره نبوی(ص) به طور کامل و جامع به علاقه‌مندان و محققان در هر جایی از دنیاست و یکی از مقدمات و ملزومات اساسی این امر نیز ترجمه دانشنامه به زبان‌های دیگر به ویژه انگلیسی و عربی است. در حال حاضر ترجمه عربی دانشنامه آغاز شده و حتما با اتمام آن ترجمه به انگلیسی را نیز خواهیم داشت.
نظر شما :