دوفصلنامه تربیت اسلامی _ شماره4

دوفصلنامه علمی - تخصصی
سال دوم،  شماره چهارم، بهار و تابستان 1386
صاحب امتیاز: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
مدیر مسئول: علیرضا اعرافی
سردبیر: محمد داودی
کارشناس اجرایی: مرتضی برزگر



تبیین مبانی و اصول تربیت اجتماعی در نهج‌البلاغه
دکتر سعید بهشتی، استادیار دانشگاه علامه طباطبایی
محمدعلی افخمی اردکانی، دانشجوی کارشناسی ارشد فلسفه تعلیم و تربیت

  چکیده
توسعه هرچه بهتر روابط صحیح اجتماعی افراد یک جامعه، بستگی به تدوین و ارائه تربیت اجتماعی برپایه فرهنگ، عقاید، اهداف و سیاست‌های تربیتی آن جامعه دارد. از آنجا که فرهنگ جامعه ما فرهنگ اسلام است، بر پیروان این مکتب، خصوصاً اولیای تعلیم و تربیت جامعه لازم است در مرحله اول به تبیین و تشریح قواعد موجود در تربیت اجتماعی مطلوب و منطبق بر موازین اسلامی اقدام کنند.
این مقاله برای وصول به این مقصود نخست به ارائه تعریف تربیت اجتماعی براساس سخنان حضرت علی(ع) پرداخته، آنگاه مبانی و اصول تربیت اجتماعی را بر مبنای نهج‌البلاغه  استخراج و تبیین خواهد نمود. تحقیق حاضر، از نوع تحقیقات کاربردی است.
در این تحقیق برای تجزیه و تحلیل اطلاعات، از تحلیل محتوا استفاده شده است. این روش، در پی برجسته‌سازی محورهای یک موضوع یا یک متن با هدف تحلیل، توصیف و ارائه موقعیت‌ها می‌باشد.

واژه‌های کلیدی
تربیت، تربیت اجتماعی، مبانی تربیت اجتماعی، اصول تربیت اجتماعی.
 

بررسی تطبیقی دیدگاه اسلام و کارل راجرز نسبت به ماهیت و کمال انسانی
دکتر خلیل سلطان القرائی، عضو هیأت علمی دانشگاه تبریز
جواد مصرآبادی ، دانشجوی دکتری روان‌شناسی تربیتی دانشگاه تبریز

  چکیده
یکی از اصلی‌ترین موضوعاتی که هر مکتب دینی و فلسفی به آن می‌پردازد، ماهیت انسان و کمال اوست و مکاتب مختلف نگرش‌های گوناگونی نسبت به این موضوع دارند. دیدگاه ادیان آسمانی به ویژه دیانت اسلام نسبت به انسان کل‌نگرانه است و کمال او را در رشد متعادل تمام ابعاد وجودی او می‌دانند. یکی از جدیدترین رویکردها در علوم انسانی و روان‌شناسی، انسان‌گرایی است که در مقایسه با دیدگاه‌های قدیمی اهمیت و توجه بیشتری برای انسان قائل است. نکته‌ای که مورد تأکید مکتب اسلام نیز هست. اما با وجود مشترکات بین دو دیدگاه می‌توان نکات اختلافی را نیز بین نظرات دو مکتب مشاهده کرد. در این مقاله ابتدا به بررسی نظرات روان‌شناسان انسان‌گرا و بالاخص راجرز نسبت به ماهیت و کمال انسان می‌پردازیم و در ادامه نظر مکتب اسلام را با تکیه بر آیات قرآن کریم در این رابطه بیان می‌کنیم. در پایان بحثی تطبیقی در ارتباط با نکات اشتراک و اختلاف دو دیدگاه نسبت به ماهیت انسان خواهیم داشت.
واژه‌های کلیدی
قرآن و انسان، انسان در اسلام، انسان‌گرایی، روان‌شناسی کمال، راجرز.
 

عوامل مؤثر بربدحجابی دختران دانشگاه شهید باهنر کرمان
دکترسیدحمید رضا علوی، دانشیار دانشگاه شهید باهنر کرمان
رضیه حجتی، کارشناس ارشد مدیریت آموزشی

  چکیده
در این تحقیق اهمیت حجاب از دیدگاه اسلام و نیز سازوکارهایی که اسلام برای عینیت بخشیدن به آن منظور کرده است موردتحلیل واقع شده و عوامل مؤثر بر بدحجابی دانشجویان دختر دانشگاه شهید باهنر کرمان مورد بررسی قرار گرفته است. ابزار گردآوری داده‌ها، پرسشنامه‌ای دوقسمتی شامل 64 سؤال بود که این پرسشنامه به تعداد 400 دانشجو داده شد که 200 تای آنها دانشجویان دختر بدحجاب و 200 تای دیگر دانشجویان دختر با حجاب بودند و با روش نمونه‌گیری داوطلبانه انتخاب شدند.
در تحقیق حاضر از روش تحقیق علی -  مقایسه‌ای استفاده شده است. جهت تجزیه و تحلیل یافته‌های تحقیق از آمار توصیفی شامل نمودار ستونی، میانه، میانگین، نما، .... و آمار استنباطی شامل آزمون T، کای دو، من ویتنی استفاده گردیده است.
نتایج تحقیق نشان می‌دهد که:
وضعیت دینی دانشجویان در بدحجابی آنان مؤثر است.
وضعیت روانی دانشجویان در بدحجابی آنان مؤثر نیست.
خصوصیات شخصی شامل رشته تحصیلی، تعداد واحد گذرانده، سن، معدل دیپلم و... تأثیری در بدحجابی دانشجویان ندارند، به جز متغیرهای علاقه‌مندی به رشته، اهمیت دادن به مدگرایی و میزان در تضاد دیدن پوشش زن با تلاش‌های اجتماعی، که این سه متغیر در بدحجابی تأثیر دارند.
نگرش‌های سیاسی در بدحجابی تأثیرگذارند.
وضعیت جسمانی در بدحجابی مؤثر نیست.
وضعیت اقتصادی و خانوادگی شامل متغیرهای متفاوتی بوده که بعضی از آنها ازجمله تعداد کل افراد خانواده و وضعیت اقتصادی خانواده بر بدحجابی دانشجویان تأثیر ندارند و متغیرهای اختلاف بین والدین، مدرک تحصیلی پدر و مادر، وضعیت اعتقادی والدین در بدحجابی دانشجویان مؤثر می‌باشد.
خصوصیات دوستان در بدحجابی دانشجویان مؤثر نمی‌باشد.

واژه‌های کلیدی
حجاب، بدحجابی، دانشجویان دختر دانشگاه، خصوصیات شخصی، سیاسی، جسمانی، اقتصادی، خانوادگی و دوستان.

آموزش‌های روان‌شناختی مبتنی بر قرآن و حدیث و بررسی تأثیرات روانی و تربیتی آن در روابط همسران 
دکتر علی‌نقی فقیهی، استادیار دانشگاه قم

  چکیده
 مطالعات موردی بر روی زنان ومردانی که در زندگی مشترک دچار تنش شده‌اند، نشان داده است‌که نگرش‌های غیرواقع‌بینانه به‌زندگی زناشویی، ضعف‌اخلاق، نبودن مهارت‌های ارتباطی وکمبود آگاهی از مسائل جنسی در بروز و افزایش تنش در زندگی آنان مؤثر بوده است. همچنین تحقیقات نشان می‌دهد که آموزش‌های صحیح و همه‌جانبه در باره هدف زندگی، نگرش‌ها و باورها، مهارت‌های اخلاقی و ارتباطی و آشنایی با مسائل جنسی، تأثیرات تربیتی روانی خوبی بر همسران داشته و در کاهش تنش و بهبود روابط آنها مؤثر بوده است.
   هدف این مقاله بررسی نتایج آموزش‌های حدیثی در زمینه‌های یاد شده بر بیست‌ همسر (ده‌زوج) مراجعه‌کننده به مرکز مشاوره مؤسسه مطالعاتی مشاوره اسلامی در قم است که آموزش‌های فوق را دیده‌اند. روش در این تحقیق آن بوده است که پس از مصاحبه تشخیصی وپیش‌آزمون هر یک از همسران در شش جلسه به صورت گروهی و یا انفرادی ( درصورت عدم‌حضور یکی ازهمسران) آموزش می‌دیدند و پس از پایان  آموزش، از آن‌ها پس آزمون گرفته می‌شد. اولین پس‌آزمون دوهفته پس ازپایان آموزش وپس‌آزمون دوم پنج‌ماه پس‌ازآن. سپس یافته‌های پس‌آزمون نخست و پیش‌آزمون مقایسه می‌گردید. پس‌آزمون دوم نیز با پس‌آزمون اول مقایسه می‌شد. مقایسه یافته‌ها نشان داد که آموزش‌های‌روانشناختی دربهبود روابط همسران و کاهش تنش بین آن‌ها مؤثر افتاده است. همچنین این بررسی نشان داد که آموزش به یکی از دو همسر ، نیز، در کاهش تنش در زندگی آنان تأثیر داشته است. همچنین به دست آمد که آموزش‌ها تأثیرات طولانی مدتی در کاهش تنش بین همسران داشته است.

واژه‌های کلیدی
آموزش‌های روان‌شناختی، مهارت‌های اخلاقی و ارتباطی، انگیزه‌های اساسی در زندگی، بهبود روابط همسران.

مفاهیم آینده‌نگر در  اسلام و آثار تربیتی آنها
دکتر سوسن کشاورز، عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت معلم

  چکیده
آینده مفهومی است که اندیشه و تأمل در خصوص آن، برای همگان لازم و پرجاذبه است. افراد دوست دارند بدانند سرنوشت جهان در آینده چگونه رقم خواهد خورد؟ انسان چه اهداف و برنامه‌هایی برای آینده باید داشته باشد؟ با توجه به پیشرفت‌های صورت گرفته در عرصه‌های مختلف، آیا بشر در آینده به عدالت، امنیت، رفاه و آسایش دست خواهد یافت؟ چگونه می‌توان از رخدادها و موقعیت‌های پیش آمده فعلی، جهت کیفیت‌بخشی به فعالیت‌های آینده بهره جست؟ امروزه فهم آینده و تصویرسازی واقع‌بینانه از آینده، امری بایسته و ضروری به نظر می‌آید. از آنجا که خداوند مدبر و آگاه، نظام هستی را با غایت‌مندی ترسیم نموده است؛ قطعاً چشم‌اندازهای آینده‌نگرانه‌ای را برای روشن شدن مسیر حرکت آدمی مورد نظر قرار داده است که آگاهی افراد از این دورنماها و کسب معرفت صحیح درخصوص آنها می‌تواند نقش اساسی در جهت‌دهی و کیفیت‌بخشی به بینش، نگرش، گرایش و اعمال و رفتار آدمی ایفا نماید. بدین منظور این نوشتار به دنبال آن است که مفاهیم مورد اشاره در آموزه‌های دین اسلام را که دلالت آشکار و ضمنی بر مفهوم آینده‌نگری دارند شناسایی و آثار تربیتی آنها را در ابعاد فردی و اجتماعی بیان دارد.

واژه‌های کلیدی
مفاهیم آینده‌نگر، اسلام، آثار تربیتی.


تربیت اجتماعی از منظر نهج‌البلاغه
دکتر رحمت اله مرزوقی، عضو هیات علمی دانشگاه شیراز
عباس اناری نژاد، دانشجوی دکترای برنامه ریزی درسی دانشگاه شیراز

  چکیده
از منظر امام علی(ع) هر کدام از اعضای جامعه عضوی از پیکره امت اسلامی‌اند که دارای ارتباط عمیق و صمیمی و دارای حقوقی متقابل نسبت به یکدیگرند. تربیت اجتماعی نیز در پی آن است تا بین مسلمانان همبستگی و اتحاد به وجود آید، افراد نسبت به امور جامعه اهتمام بورزند، با انصاف  و عدالت‌خواهی حقوق دیگران را رعایت نمایند، در انجام امور اجتماعی همکاری و تعاون داشته باشند و به برقراری روابط مهرآمیز و معاشرت با دیگران بپردازند.
به همین سبب، در این نوشتار مفهوم، اهداف، اصول و روش‌های تربیت اجتماعی از منظر نهج‌البلاغه مورد بررسی قرار می‌گیرد.

واژه‌های کلیدی
تربیت اجتماعی، اهداف تربیت، اصول تربیت، روش‌های تربیت.


درآمدی بر تعلیم و تربیت و مبانی آن از دیدگاه غزالی
دکتر حسن‌علی بختیار نصرآبادی، استادیار گروه علوم تربیتی دانشگاه اصفهان
رضاعلی نوروزی، دانشجوی دکترای فلسفه تعلیم و تربیت دانشگاه تربیت مدرس تهران
محمد رحمان‌پور، دانشجوی کارشناسی ارشد علوم تربیتی دانشگاه اصفهان

  چکیده
هدف پژوهش حاضر بررسی فلسفه‌ ابوحامد غزالی و استخراج آرای تربیتی وی است. بدین منظور سعی شده با استفاده از منابع موجود و در دسترس، افکار و روش فلسفی غزالی بررسی شده و با روشن ساختن مبانی فلسفی او بتوان جایگاه فلسفه اسلامی را در مقایسه با فلسفه یونانی وغرب شناخت و هم‌چنین مشخص کرد که آرای دانشمندان اسلامی درباره تربیت و به‌خصوص تربیت کودکان تا چه اندازه در زمان حاضر کاربرد داشته و مورد تأیید نظریات تربیتی معاصر می‌باشد.
نتایج به دست آمده نشان می‌دهد که روش فکر و فلسفه‌ غزالی با وجود اینکه با دیگر فیلسوفان مسلمان و فیلسوفان غرب شباهت‌هایی دارد، منحصر به فرد است؛ چراکه وی با شک بنیادی خود و با تکیه بر متون و اعتقادات اسلامی بسیاری از آرای فیلسوفان و حتی فیلسوفان اسلامی را مورد انتقاد قرار داده و با  باریک‌بینی دینی و محور قرار دادن قرآن و سنت بر ضد آنها اقامه دلیل کرده است. در واقع، فلسفه غزالی بیش‌ از آنکه جنبه سازندگی داشته باشد، جنبه انتقادی به خود گرفته است. هم‌چنین نظریات تربیتی او حداقل در جهان اسلام تحول عظیمی ایجاد کرد و امروزه نیز بسیاری از روش‌ها و اصول تربیتی وی راهنمای کار دست‌اندرکاران تعلیم و تربیت کودکان است.

واژه‌های کلیدی
معرفت‌شناسی، اخلاق، ارزش‌‌شناسی، تعلیم و تربیت، غزالی.