دوفصلنامه تربیت اسلامی _ شماره3

دوفصلنامه علمی _ تخصصی
سال دوم،  شماره سوم، پاییز و زمستان 1385
صاحب امتیاز: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
مدیر مسئول: علیرضا اعرافی
سردبیر: محمد داودی
کارشناس اجرایی: مرتضی برزگر



در تکاپوی ارائه مفهومی نو از تربیت اسلامی با تأکید بر آیات و روایات
علی همت بناری، دانشجوی دکتری روان‌شناسی تربیتی

  چکیده
برای ارائه مفهومی از آنچه که از آن به «تربیت اسلامی» یاد می‌شود، تاکنون عمدتاً واژه«تربیت» مورد اهتمام واقع شده است؛ ولی آیا براستی این واژه به تنهایی کفایت می‌کند و یا اینکه در آموزه‌های اسلامی واژه‌های دیگری هست که از بررسی مجموع آنها می‌توان تربیت اسلامی را ارائه نمود؟
به نظر می‌رسد که واژه «تربیت» به تنهایی کفایت نمی‌کند و لازم است در کنار آن واژگانی چون «تنشئه، هدایت، رشد، اصلاح، تزکیه، تهذیب، تطهیر و تأدیب» نیز مورد بررسی قرار گیرد و از مجموع آنها مفهوم جامع تربیت اسلامی را ارائه نمود و چون به ناچار باید واژه‌ای را برای آنچه از آن به «تربیت اسلامی» تعبیر می‌شود، برگزید؛ واژه «تأدیب اسلامی» مناسب‌تر از واژه «تربیت اسلامی» باشد. این مقاله درصدد بررسی این موضوع است. از این رو، ابتدا واژه تربیت اسلامی به تفصیل از نظر آیات، روایات و لغت‌شناسان مورد بررسی قرار می‌گیرد، سپس واژگان دیگر، به اختصار مورد بررسی قرار گرفته و ضمن بیان وجوه ترجیح واژه تأدیب درنهایت تعریف موردقبول از تربیت اسلامی ارائه می‌گردد.  

واژه‌های کلیدی
تربیت، هدایت، رشد، اصلاح، تزکیه، تهذیب، تطهیر، تأدیب، تربیت اسلامی.


تبیین و بررسی نظریه تربیتی فمینیسم و نقد آن از منظر تعلیم و تربیت اسلامی
دکتر سعید بهشتی، استادیار دانشگاه علامه طباطبایی
مریم احمدی‌نیا، فارغ التحصیل دوره کارشناسی ارشد رشته تاریخ و فلسفه تعلیم و تربیت از دانشگاه علامه طباطبایی

  چکیده
یکی از جریانات مدعی دفاع از حقوق زنان، رویکرد فمینیستی است، که برخی سابقه آن را به قرن 17 میلادی بازمی‌گردانند. این رویکرد در قلمروهای مختلف از جمله در تعلیم و تربیت به اظهار نظر پرداخته است. این مقاله، نظریه تربیتی فمینیسم را در زمینه دیدگاههای نظری، اهداف، برنامه و روشهای تربیتی تبیین و در ادامه آن را با اتکا به متون اسلامی در قلمروهای پیش گفته نقد و بررسی کرده است.

واژه‌های کلیدی
فمینیسم، تعلیم و تربیت اسلامی، نظریه تربیتی.


تربیت جنسی از منظر فیض کاشانی 
محمد بهشتی، عضو گروه علوم تربیتی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

  چکیده
نگاه صحیح و واقع‌بینانه به غریزه جنسی و ارضاء‌، هدایت و جهت‌دهی آن عاملی در جهت تکمیل، تکامل و سعادت فرد و راهکاری برای اصلاح، ارتقای معنوی، آرامش و آسایش جامعه بشری است. اما برخورد ناصواب و رفتار نامناسب با آن و پیمودن مسیر افراط و آزادی جنسی و یا مسیر تفریط و سرکوب، بدون تردید آسیب‌زاست و آسایش و آرامش افراد، خانواده‌ها و جامعه را تباه و سلامت جسم و جان و سعادت و کمال انسان را از بین می‌برد و جامعه بشری را با چالش‌های فراوان مواجه می‌سازد. در این مقاله، تربیت جنسی از نگاه فیض کاشانی در سه بخش به اختصار بررسی می‌شود: نخست، مبانی نظری تربیت جنسی؛ دوم، دانستنی‌های جنسی و شیوه‌ آموزش؛ و سوم، تنظیم و تعدیل غریزه جنسی.

واژه‌های کلیدی
تربیت جنسی، دانستنی‌های جنسی، ارضاء، هدایت و جهت‌دهی غریزه جنسی، تعدیل و تنظیم رفتار جنسی.

 
مطالعه تطبیقی سبک‌های فرزندپروری
دکتر محسن شکوهی یکتا، استادیار دانشگاه تهران
اکرم پرند، استادیار دانشگاه تهران
دکتر علی‌نقی فقیهی، استادیار دانشگاه قم

  چکیده
فرزندپروری، به شیوه غالب بر تربیت فرزندان از سوی والدین اشاره دارد و بر چگونگی رشد و تکوین شخصیت کودکان تأثیر به سزایی دارد. در کشورهای غربی تحقیقات گسترده‌ای در مورد سبک‌های فرزندپروری و پیامدهای آن صورت گرفته است و بر آن اساس چهار سبک فرزندپروری مطرح شده است: فرزندپروری مقتدرانه، فرزندپروری مستبدانه، فرزندپروری سهل‌گیرانه و فرزندپروری مسامحه‌کارانه. این طبقه‌بندی بر پاسخ‌دهی و تقاضاهای والدین مبتنی است. در متون و احادیث اسلامی نیز به شیوه تربیت فرزندان از دیدگاه معصومین(ع) اشاره شده است. از دیدگاه اسلامی مسئولیت اصلی فرزندپروری، به عهده پدر و مادر است. آنها باید برای آموزش و تربیت فرزند، بهترین شیوه‌ها را به کار گیرند. هریک از سبک‌های فرزندپروری با بروز و نگهداری رفتارها و ویژگی‌های خاصی در فرزندان رابطه نشان داده‌اند؛ برای مثال عزت‌نفس بالا، پیشرفت تحصیلی و کفایت‌های اجتماعی ازجمله متغیرهایی است که با فرزندپروری مقتدرانه رابطه دارد. همچنین مشکلات رفتاری، افسردگی و سایر مشکلات روان‌شناختی با فرزندپروری مسامحه‌کارانه مرتبط‌اند. با توجه به اینکه پژوهش‌های مربوط به فرزندپروری غالباً در کشورهای غربی صورت گرفته‌اند و با توجه به اهمیت فرزندپروری و تأثیرپذیری آن از مسائل فرهنگی، مطالعه حاضر با هدف بررسی تطبیقی سبک‌های فرزندپروری در کشورهای غربی و از دیدگاه دانشمندان اسلامی صورت گرفته است. به این منظور سبک‌های فرزندپروری و تأثیر آن بر رابطه والدین و فرزندان و بروز مشکلات رفتاری، شناختی و روان‌شناختی توصیف و تبیین شده است.

واژه‌های کلیدی
شیوه های فرزندپروری، تربیت اسلامی، مشکلات روان‌شناختی، مشکلات تحصیلی.
 
 
عوامل مرتبط با اقامه نماز در دانش‌آموزان دبیرستان‌ها و دانشجویان دانشگاه‌های شهر کرمان
دکتر سیدحمیدرضا علوی، دانشیار بخش علوم تربیتی و روانشناسی  دانشگاه شهید باهنر کرمان

  چکیده
این تحقیق با هدف بررسی وضعیت اقامه نماز فرادی، جماعت و جمعه و عوامل مرتبط با آنها در بین دانش‌آموزان دبیرستان ها و دانشجویان دانشگاههای شهر کرمان در سال 1380انجام شده است. روش تحقیق، توصیفی و همبستگی می‌باشد. جامعه آماری تحقیق، کلیه دانش‌آموزان 94 دبیرستان شهر کرمان بوده که 27 دبیرستان با روش نمونه‌گیری سیستماتیک و تعداد 291 دانش‌آموز با روش نمونه‌گیری تصادفی ساده به عنوان نمونه از بین آنها انتخاب گردیده است؛ همچنین جامعه آماری دانشجویان نیز شامل کلیه دانشکده‌های مختلف دانشگاه شهید باهنر بوده که 400 نفر از آنان با روش نمونه‌گیری طبقه‌ای از بین آنان انتخاب شدند. ابزار جمع‌آوری داده‌ها،  پرسشنامه بوده و تجزیه و تحلیل داده‌ها با استفاده از روش‌های آماری آزمون‌های دوجمله‌ای، مان - ویتنی، کروسکال والیس و اسپیرمن صورت گرفت. نتایج تحقیق نشان دادکه جنس، پایه تحصیلی و نوع مدرسه بر نماز خواندن (فرادی) دانش‌آموزان تأثیر ندارد. در مورد دانشجویان، جنسیت دانشجویان فقط بر شرکت آنان در نماز جماعت تأثیر دارد. فقط بین سن دانشجویان و شرکت در نمازجماعت آنان رابطه وجود دارد. نوع دانشکده دانشجویان بر نماز خواندن و شرکت در نمازجماعت آنان تأثیر دارد. معدل دیپلم دانشجویان فقط بر شرکت در نمازجمعه آنان تأثیر دارد. بین معدل دانشجویان و نماز خواندن آنان رابطه معنی‌دار مثبت ضعیفی وجود دارد. بین تعداد واحد اخذ شده و وضعیت نماز دانشجویان رابطه معنی‌دار وجود ندارد. وضعیت بومی بودن دانشجویان بر نمـاز خواندن آنان تأثیر دارد.  وضعیت سـکونت  دانشجـویان بر شرکت آنان در نمـازجمـاعت و نمازجمعه تأثیر دارد. وضعیت تأهـل دانشجویان بر نماز خواندن، شرکت در نماز جماعت و شرکت در نمازجمعه آنان تأثیر ندارد.

واژه‌های کلیدی
نماز فرادی، نمازجماعت، نمازجمعه، دانش‌آموزان دبیرستان، دانشجویان دانشگاه.


مبانی و اصول تربیتی در روابط زن و شوهر از منظر قرآن و حدیث
دکتر علی نقی فقیهی، استادیار دانشگاه قم 

  چکیده
طرز تلقی همانندی انسان و حیوان در غریزه جنسی و فقدان بینش وحیانی در نظام تربیتی در جوامع بشری امروز، ازمهمترین عواملی‌است که بنیان خانواده را متزلزل کرده واخلاق اجتماعی را آسیب‌زده وسلامت روانی بشررا با مشکل‌جدّی روبه‌رو ساخته است. آگاهی از مبانی و اصول تربیتی در روابط زن و شوهر از دیدگاه وحیانی زمینه‌ساز تصحیح نگرش‌ها، رشد تربیت اخلاق اجتماعی و ارتقای سلامت روانی خانواده‌ها خواهد بود. میل جنسی، زیبادوستی، تمایل به معنویت و فضیلت، گرایش به محبت و انس ازجمله این مبانی است که از هریک تعدادی اصول تربیتی استتنباط می‌گردد.
هدف این مقاله تبیین این مبانی فطری و اصول کشف شده از آنهاست که در قرآن و حدیث به آن پرداخته شده است.
روش این مقاله نیز روش هرمونتیک و تفسیر و تحلیل متون آیات و احادیث معصومان(ع) است.
یافته‌های این تحقیق شامل دوازده اصل تربیتی است که در نظام تربیت جنسی از دیدگاه اسلام، محور است و لازم است در آموزش و پرورش دختران و پسران نوجوان و جوان مورد توجه قرار گیرند و شناخت و باور و عواطف و احساسات و اخلاق و رفتار مربی و متربی براساس آنها سامان پذیرد.

واژه‌های کلیدی
مبانی تربیت جنسی، اصول تربیت جنسی، دیدگاه وحیانی در تربیت جنسی، تربیت جنسی و ارتقای سلامت روانی.
 
 
موعظه و نصیحت در قرآن
محمدرضا قائمی‌مقدم، عضو گروه علوم تربیتی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

  چکیده
موعظه یکی از روش‌های عام و مؤثر در تربیت اسلامی است که به شهادت آیات قرآن، پیامبران الهی به فرمان خداوند در تبلیغ و هدایت مردم از آن فراوان بهره برده‌اند. این مقاله موعظه و نصیحت را به عنوان یک روش تربیتی بررسی و ویژگیهای موعظه‌های قرآنی، شیوه‌های موعظه و شرایط لازم در هر یک از سه رکن موعظه را از آیات قرآنی استخراج و تبیین و در پایان آسیبهای موعظه را بیان کرده است.

واژه‌های کلیدی
تربیت اسلامی، موعظه، وعظ، موعظه در قرآن.