دوفصلنامه تربیت اسلامی _ شماره 1

دوفصلنامه علمی _ تخصصی
سال اول،  شماره اول، پاییز و زمستان 1384
صاحب امتیاز: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
مدیر مسئول: علیرضا اعرافی
سردبیر: محمد داودی
کارشناس اجرایی: مرتضی برزگر


روش عبرت‌دهی در قرآن
محمدرضا  قائمی‌مقدم، عضو گروه علوم تربیتی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

  چکیده
بدون شک عبرت دهی یکی از روش های تربیتی است که همه پیامبران(ع) به طور عام، و پیامبر اسلام(ص) به طور خاص، آن را برای هدایت و تربیت انسان‌ها به کار برده اند. و شاهد این مدعا تعالیم قرآن کریم است، چرا که در جای جای این کتاب آسمانی از موضوعاتی چون تاریخ اقوام و ملل و سرنوشت آن‌ها، و شگفتی‌های خلقت و سایر امور سخن به میان آمده و بر وجود عبرت در آن‌ها تصریح شده است و حتی در مواردی بر گرفتن عبرت امر کرده است که این را می‌توان به روش عبرت‌دهی قرآن کریم تعبیر کرد. بررسی ابعاد مختلف این روش از نگاه قرآن کریم، امری است که این مقاله در پی آن است. آنچه در این نوشتار می‌آید عبارت است از: ماهیت عبرت و مفهوم‌شناسی آن در قرآن، مقومات عبرت، تعریف روش عبرت‌دهی، مبانی عبرت، شرایط اثر گذاری عبرت، موضوعات عبرت‌آموز، و درنهایت، شیوه‌های عبرت‌دهی. مقاله سعی کرده است در محدوده آیات قرآن و تفاسیر مربوطه به بررسی این امور بپردازد. 


قرآن، تربیت، رویکرد سلامت
سید محمدصادق موسوی نسب، عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)

  چکیده
مقاله حاضر رویکرد پیشگیری و تقدم آن را بر درمان در تربیت اسلامی بررسی می کند. مؤلف نخست سطوح و مراحل پیشگیری را مشخص کرده و به این نتیجه می رسد که پیشگیری سه سطح و سه مرحله دارد که عبارتند از: پیشگیری کردن، هجرت دادن و ایمن ساختن. سپس در ادامه، سطح و مرحله اول پیشگیری را به تفصیل بر اساس آیات قرآنی بررسی و دلایل تقدم این مرحله بر سایر مراحل را بیان می‌کند. 


تربیت اخلاقی از منظر فیض کاشانی قدس سرّه
محمد بهشتی، عضو و محقق گروه علوم تربیتی پژوهشگاه

  چکیده
تربیت اخلاقی، به عنوان ساحتی مهم از تربیت، امروزه مورد عنایت و توجه ویژه‌ای قرار گرفته است. عصر ما، عصر بحران‌ها و چالش‌های بنیان‌افکن است و اگر بشر امروز بخواهد تعادل روانی داشته باشد، مقهور شرایط نشود و در روابط فردی و اجتماعی موفق باشد، باید به اخلاق و تربیت اخلاقی روی آورد.
هدف این مقاله بررسی موضوع تربیت اخلاقی، از منظر ملامحسن فیض کاشانی است. ناگفته پیداست که این مقال را، مجال نیست که به تمامی آنچه فیض کاشانی درباره اخلاق و تربیت اخلاقی آورده، بپردازد؛ چرا که ساحت تربیت اخلاقی، ساحتی گسترده و زوایای آن متنوع و متکثر است؛ از اینرو، آرای وی در سه‌بخش به اختصار بررسی و واکاوی می‌شود: نخست مبانی نظری تربیت اخلاقی، دوم چگونگی شکوفایی فضایل فطری وکیفیت تخلّق به اخلاق‌حسنه، سوّم اصلاح٬ درمان وشیوه مبارزه با رذایل اخلاقی. 


تربیت مدنی از دیدگاه اسلام: رویکردی به پرورش سیاسی
دکتر رحمت‌اله مرزوقی، عضو هیأت علمی دانشکده علوم‌تربیتی و روانشناسی دانشگاه شیراز 

  چکیده
تعلیم و تربیت به سبب کارکردهای گوناگون علمی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی، همواره به عنوان موضوعی مهم و ابزاری کارآمد برای رشد و توسعه همه‌جانبه ملت‌ها در نظر گرفته شده است. یکی از کارکردهای مهم این نهاد، تربیت مدنی است که هدف آن آماده‌سازی فراگیران برای مشارکت در تحولات اجتماعی است. یکی از مقوله‌های تربیت مدنی، پرورش سیاسی است که هدف آن جامعه‌پذیری سیاسی، آماده‌سازی فراگیران برای مشارکت سیاسی، و انتقال ارزش‌ها، نگرش‌ها و رفتارهای سیاسی به نسل نو است.
اسلام به عنوان یک مکتب فکری دارای رهنمودها و دلالت‌هایی برای تربیت مدنی و سیاسی است. این مقاله درصدد است ابعاد گوناگون پرورش مدنی - سیاسی را از دیدگاه اسلام بررسی و رهنمودهایی علمی و عملی در این رابطه ارائه کند. 


سیمای ویژگی‌های انسان مطلوب از دیدگاه تربیتی اسلام
دکتر اکبر رهنما، عضو هیئت علمی گروه علوم تربیتی دانشگاه شاهد

  چکیده
بررسی ویژگی‌های انسان مطلوب و ارایه الگویی برای آن، یکی از اساسی‌ترین گام‌های طراحی برنامه تربیتی کارآمد است، چرا که غایت اصلی آموزش و پرورش تربیت انسان مطلوب است. از آنجا که انسان مطلوب هر فرهنگ و مکتبی با انسان مطلوب دیگر فرهنگ‌ها متفاوت است، ضروری است پیروان هر مکتب و فرهنگی برای تدوین نظام تربیتی کارآمد و مطلوب خود، در مرحله اول به ترسیم سیمای انسان مطلوب فرهنگ خود بپردازند. این مقاله بر آن است شمایی کلی از ویژگی‌های انسان مطلوب در اسلام را ترسیم کند. برای دستیابی به این هدف، نخست هدف غایی پرورش انسان از دیدگاه اسلام را بررسی و در ادامه مراحل رشد و تکامل انسان در مسیر رسیدن به هدف غایی مورد نظر را ترسیم و در پایان ویژگیهای اعتقادی، اخلاقی و عبادی دانش آموزان در سه مقطع ابتدایی، راهنمایی و متوسطه را بیان کرده است.


کل‌گرائی و تقدس در تعلیم و تربیت: یک دیدگاه اسلامی
سوسن کشاورز، دانشجوی دکترای فلسفه تعلیم و تربیت

  چکیده
توجه به معرفت شناسی اسلامی از ضروریات اساسی جامعه اسلامی می‌باشد. تبلور بخشیدن به این مقوله، نیازمند ارائه بنیادهای فکری و روشی لازم است، تا از طریق آن افراد مجهز به ابزارهای لازم فکری گردند و امکان آن فراهم آید که ساختار فکری افراد مسلمان بر مبنای دیدگاه اسلامی تجدید بنا گردد. به نظر می‌رسد نظام آموزش و پرورش به دلیل جایگاه کلیدی و نقش مؤثری که در شکل گیری شخصیت نسل نو دارد، می‌تواند به عنوان نقطه شروع انجام حرکت اصلاحی در این زمینه مورد توجه قرار گیرد. یکی از تلاش های انجام گرفته در راستای پاسخ گوئی به این نیاز، اثری است با نام «کل گرائی و تقدس در تعلیم و تربیت یک دیدگاه اسلامی» که توسط خانم دکتر زهرا الزیرا تدوین شده است. نویسنده در این کتاب به دنبال احیای یک دیدگاه کل‌نگر است و الگوی ارائه شده از سوی وی، بر توحید یعنی یگانگی خدا به عنوان ایده محوری در اسلام تاکید دارد و بر اساس همین دیدگاه، مبنایی کل گرایانه برای برنامه درسی پیشنهاد گردیده است. نویسنده در بحث خویش پدیدارشناسی را به عنوان یک روش تحقیق سودمند در الگوی اسلامی مورد تأکید قرار داده و معتقد است از طریق الگوی اسلامی پیشنهادی می‌توان دوگانگی‌های تلفیق‌ناپذیر مانند ماده و معنا، انسان و خدا، متغیر و ثابت، فردی و اجتماعی، عقلانی و شهودی، نظری و عملی و فعال و منفعل را از میان برداشت. همچنین نویسنده بر تفکر دیالکتیکی به عنوان مبنای مباحث این کتاب تأکید دارد. در واقع، تصوری منسجم و یک‌پارچه از معرفت که منجر به فهم انسانی یک‌پارچه از خدا، جهان و ماهیت انسان می‌گردد، بنیان و محور این کتاب را تشکیل می‌دهد.