دوفصلنامه جستارهای اقتصادی7

صاحب امتیاز: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
مدیر مسئول: علیرضا اعرافی
سردبیر: سید هادی عربی
کارشناس اجرایی و ویراستار: حیدر فروزان
قیمت: ۵۰۰۰ ریال
شمارگان: ۱۰۰۰ نسخه


    چکیده مقالات:

کاربرد مدل DEA در ارزیابی کارآیی واحدهای اقتصادی؛ مطالعه موردی سرپرستی‌های بانک تجارت

 دکتر یداله دادگر 
 زهرا نیک‌نعمت   

   چکیده
تحلیل کارآمدی واحدهای اقتصادی همواره از دغدغه‌های اصلی محافل دانشگاهی و اجرایی بوده است. گزینش مدل مناسب در این رابطه از اهمیت خاصی برخوردار است. یکی از مدلهای مطرح اخیر برای سنجش کارآمدی مدل DEA است که در قالب دو مدل فرعیCCR و BCC استفاده می‌شود. بررسی کارآمدی و آزمون تجربی این مدلها در واحدهای اقتصادی می‌تواند پژوهش ارزشمندی محسوب شود. در این مقاله کارآمدی یک واحد اقتصادی در ایران ارزیابی می‌شود که برای این هدف سرپرستی‌های بانک تجارت انتخاب شده است. از آنجا که سرپرستی‌های بانک تجارت نقش مهمی در بازارهای مالی کشور دارند، ارزیابی کارآیی آنها از جایگاه بالایی برخوردار است. افزون بر این با توجه به افزایش رقابت از سوی بانکهای خصوصی، این سرپرستی‌ها می‌بایست کارآتر از قبل عمل نمایند. فرضیه اصلی این است که وضعیت ستانده‌ها و نهاده‌های سرپرستی‌های بانک تجارت، بهینه نیست و با اصلاح ترکیب عوامل، کارآیی آنها قابل افزایش است. دراین تحقیق کارآیی 38 سرپرستی بانک تجارت در کل کشور با استفاده از دو مدل CCR و BCC محاسبه و رتبه‌بندی واحدهای کارآ ارائه شده است. نتایج نشان می‌دهد که سرپرستی‌های مناطق سه، چهار و پنج تهران کارآتر و سرپرستی‌های قم، زنجان، آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی ناکارآ می‌باشند. میانگین کارآیی سه سال به‌ترتیب 7/79 ، 78 و 2/47 درصد است.
 


اثر منابع طبیعی بر اقتصاد کشورهای اوپک و چند کشور منتخب

دکتر مرتضی سامتی
عزیز احمدزاده
روح الله شهنازی

  چکیده
اقتصادهای فقیر از لحاظ منابع طبیعی اغلب در زمینه رشد و توسعه اقتصادی از کشورهای دارای منابع طبیعی غنی¬ پیشرفته¬تر هستند. این تحقیق درصدد بررسی این فرضیه است که منابع طبیعی از طریق ایجاد پدیده بلای منابع و صورتهای مختلف آن مانند بیماری هلندی، رانت‌جویی، رابطه مبادله منفی و... بر اقتصاد کشورهای دارنده این منابع اثر منفی دارد. با توجه به اینکه هدف مقاله بررسی این اثر بر اقتصاد کشورهای اوپک است، از این‌رو میزان صادرات منابع انرژی به‌عنوان جایگزینی برای دارا بودن منابع طبیعی مورد استفاده قرار می¬گیرد. این تحقیق برای بررسی فرضیه مورد نظر با توجه به پایه‌های تئوریک جدیدترین ومعروف¬ترین مدلهای رشد، مدلی طراحی نموده است. این مدلها با رهیافت Panel Data به‌روش GLS به دو صورت برای 8 کشور عضو اوپک و 13 کشور منتخب دیگر طی سالهای 1969-2003 مورد آزمون قرار گرفته است. نتیجه بیانگر اثر منفی درآمد صادرات انرژی، به‌عنوان شاخص وابستگی کل اقتصاد به درآمدهای حاصل از انرژی، برGDP  کشورهای منتخب است. همچنین بررسی موردی برای کشورهای اوپک نشان می¬دهد اثر صادرات انرژی بر تولید ناخالص ملی کشورهای ایران، اندونزی، لیبی، نیجریه و ونزوئلا منفی، در عربستان مثبت و در کویت اثر معنی‌دار نیست. این امر لزوم توجه به دلایل بروز این آثار زیانبار و ریشه‌یابی آنرا در اقتصاد کشورمان نشان می‌دهد.
 


کارآیی و عوامل مؤثر بر آن در نظام بانکی‌ ایران

دکتر علی حسن‌زاده 

  چکیده
انسان همواره خواهان دستیابی به کارآیی بیشتر است و آنرا وسیله‌ای برای رسیدن به سود یا مطلوبیت بیشتر می‌داند. از نظر اقتصادی، کارآیی به مفهوم تخصیص بهینه منابع، حداکثر استفاده از منابع، تحمل حداقل هزینه ـ با تکنولوژی موجود ـ است.
امروزه محاسبه کارآیی در سازمانها و صنایع گوناگون یکی از اقدامات ضروری به‌منظور مقایسه میزان رقابت‌پذیری در صحنه داخلی و خارجی یک کشور است و بانکها نیز از این قاعده مستثنی نیستند. بنابراین محاسبه کارآیی بانکها و شناخت عوامل مؤثر بر آن از اهمیت فراوانی برخوردار است. از این‌رو در این مطالعه ابتدا ادبیات کارآیی مرور و سپس مطالعات انجام شده در زمینه محاسبه و سنجش شاخصهای کارآیی در سیستمهای مختلف بانکی‌ و نیز عوامل مؤثر بر آن بررسی می‌شود. در ادامه، شاخص کارآیی در نظام بانکی کشور محاسبه و با استفاده از اطلاعات مربوط به چهارده بانک در سالهای 1375ـ1382 نحوه تأثیرگذاری متغیرهای عملکردی و ساختاری در وضعیت کارآیی نظام بانکی کشور با استفاده از روش غیر پارامتریک «تحلیل پوششی داده‌ها» بررسی می‌شود.
به‌طورکلی بررسی شاخص کارآیی بانکها نشان می‌دهد که این شاخص در صنعت بانکداری افزایش یافته است و این مسئله بیانگر عملکرد نسبی اصلاحات بخش پولی است. همچنین نتایج تحقیق نشان می‌دهد که بانکهای خصوصی نسبت به بانکهای دولتی از درجه کارآیی فنی بیشتری برخوردارند. نسبت بازدهی به مقیاس تولید در بانکهای تجاری کاهشی بوده است که این امر بیانگر مقیاس بزرگ و غیر اقتصادی این بنگاه‌ها است. افزون بر این مقایسه شاخص کارآیی فنی بانکهای ایرانی در مقایسه با بانکهای خارجی بیانگر این است که در سالهای 1379ـ1380 شاخص کارآیی بانکهای داخلی بیشتر، امّا در سالهای 1381ـ1382 کاهش یافته است.
 


اثر سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی, تجارت بین‌الملل و سرمایه انسانی بر بهره‌وری کل عوامل اقتصاد ایران

دکتر ابوالفضل شاه‌آبادی

  چکیده
تئوری‌های اخیر رشد در واکنش به انگیزه‌های اقتصادی به‌طور مرسوم جهت‌گیری‌های ابداع را به‌عنوان موتور اصلی پیشرفت تکنولوژیکی و رشد بهره‌وری می‌دانند. با این نگرش، ابداع از یک طرف به دانش ناشی از فعالیتهای R&D بستگی دارد و از طرف دیگر به انباشت دانش کمک می‌کند. بنابراین سطح بهره‌وری یک اقتصاد به فعالیتهای انباشته شده R&D و انباشت دانش مؤثر و ارتباط آن‌دو و سایر متغیرهای کلان اقتصادی بستگی دارد. از این‌رو با وجود سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و تجارت بین‌الملل در کالاها و خدمات, ارتقای بهره‌وری یک کشور افزون بر اینکه از سرمایه‌گذاری R&D در داخل تأثیر می‌پذیرد، به سرمایه‌گذاری شرکای تجاری در R&D نیز بستگی دارد. همچنین شواهد تجربی نیز نشان می‌دهد که تجارت بین‌الملل و سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (از طریق شرکتهای چندملیتی) موجب انتقال تکنولوژی خارجی به کشورها می‌شود.
هدف این مطالعه ارزیابی نقش انباشت سرمایه تحقیق و توسعه خارجی (از طریق تجارت بین‌الملل و سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی), انباشت تحقیق و توسعه داخلی, سرمایه انسانی و سایر عوامل مؤثر بر بهره‌وری کل عوامل می‌باشد. معادله بهره‌وری کل عوامل را به‌وسیله به‌کارگیری روش همگرایی یوهانسن و حداقل مربعات معمولی با استفاده از مجموعه سری‌های زمانی طی دوره 1338-1382 برآورد می‌نماییم.
نتایج برآورد نشان می‌دهد که انباشت سرمایه تحقیق و توسعه داخلی، انباشت سرمایه تحقیق و توسعه خارجی (از طریق سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و تجارت کالا), سرمایه انسانی، شدت سرمایه, شاخص باز بودن، ذخایر بین‌المللی، نرخ ارز واقعی, نرخ تورم و متغیرهای موهومی جنگ تحمیلی و انقلاب اسلامی بر روی بهره‌وری کل عوامل تأثیر دارند. همچنین نتایج برآورد پیشنهاد می‌کند که اثر انباشت سرمایه تحقیق و توسعه داخلی، انباشت تحقیق و توسعه خارجی، شاخص باز بودن و متغیرهای موهومی جنگ تحمیلی و انقلاب اسلامی اثر قوی‌تری نسبت به دیگر متغیرها بر بهره‌وری کل عوامل دارند و در ضمن ضریب تخمینی متغیر نرخ تورم و متغیر موهومی انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی بر بهره‌وری کل عوامل منفی می‌باشد. همچنین در این مقاله آثار تکانه‌های مختلف اقتصادی بر بهره‌وری کل عوامل در طول زمان و میزان تغییرات متغیرهای مؤثر بر بهره‌وری کل عوامل با روش تجزیه واریانس خطای پیش‌بینی بررسی می‌شود.
 


مقایسه دلاری‌شدن اقتصادهای ایران و آرژانتین

دکتر محمد لشکری

  چکیده
این مقاله با تخمین حجم دلارهای در گردش و درجه جانشینی پول به‌مقایسه دلاری‌شدن اقتصادهای ایران و آرژانتین می‌پردازد. جانشینی پول از این نظر اهمیت دارد که موجب کاهش درجه نظارت بانک مرکزی بر بخشی از پول در گردش می شود.
این مقایسه نشان می دهد که دلاری‌شدن اقتصاد ایران و آرژانتین یک‌طرفه است، یعنی پول خارجی جانشین پول داخلی شده ولی در خارج ایران و خارج آرژانتین تقاضایی برای پول داخلی (ریال ایران و پزو آرژانتین) وجود ندارد. در این پژوهش از روش «کمین و اریکسون» برای مقایسه درجه جانشینی پول در اقتصادهای ایران و آرژانتین استفاده می‌شود.
 


توسعه روش برآورد ماتریس نتیجه در بازی‌های چند هدفه غیر مشارکتی، مبتنی بر احتمال و امکان

دکتر سهراب خانمحمدی
دکتر جواد جاسبی
علیرضا پورابراهیمی

   چکیده
مدلهای موجود تصمیم‌گیری در شرایط تعارض یا نظریه بازی اغلب مبنای محاسبات و حل مدل را اطلاعات مربوط به ارزش مورد انتظار استراتژی‌ها قرار می‌دهند. این مدلها توجه کافی به احتمال انتخاب و امکان اجرای استراتژی توسط رقیب و تصمیم‌گیر ندارند. در این مقاله مدلی برای حل بازی چندهدفه با مجموع صفر و بدون تبادل اطلاعات ارایه و شیوه‌ای برای اخذ اطلاعات لازم برای حل آن از تصمیم‌گیر یا متخصصان بیان می‌شود.
در مدل ارائه شده اطلاعات لازم با یک طیف هفت‌گزینه‌ای از تصمیم‌گیر سؤال و جمع‌آوری می‌شود. این اطلاعات مربوط به ارزش هریک از استراتژی‌ها در مقابل انتخابهای رقیب، احتمال انتخاب و امکان اجرای استراتژی‌ها است. پس از جمع‌آوری اطلاعات هریک از مؤلفه‌های ذکر شده، بر ارزش مورد انتظار بازی‌ها تأثیر داده می‌شوند و پس از اعمال این تأثیر، مدل با استفاده از یک برنامه خطی حل و استراتژی بهینه یا ترکیب بهینه استراتژی‌ها تعیین می‌شود.
 


انحصار و تمرکز در صنایع ایران؛ مطالعه موردی برخی از صنایع 1379-1384

اسداله جلال‌آبادی
فاطمه میرجلیلی

  چکیده
در سیاستهای کلی اصل 44 قانون اساسی بر جلوگیری از ایجاد انحصار از طریق تنظیم و تصویب قوانین و مقررات تأکید شده است. یکی از ابزارهای بررسی انحصار، تحلیل تمرکز صنایع مختلف است. تجزیه و تحلیل تمرکز زمینه مناسبی برای درک بهتر ارتباط عناصر ساختاری و عملکردی بازار را فراهم می‌آورد. یکی از معروف‌ترین معیارها در این رابطه، محاسبه شاخصهای تمرکز در یک صنعت یا بازار خاص است. در این مقاله تمرکز در پنج صنعت مهم ایران (پتروشیمی، خودرو، فولاد، شیشه و قند و شکر) طی سالهای 1379- 1384 با استفاده از شاخص هرفیندال- هیرشمن بررسی می‌شود. نتایج نشان می‌دهد بخش زیادی از تولید این صنایع در تمرکز و سلطه تعداد اندکی بنگاه قرار دارد. همچنین با گذشت زمان و افزایش تعداد بنگاه‌ها در هر صنعت، این شاخص کاهش می‌یابد و از این‌رو تمرکز در صنعت مربوطه کمتر می‌شود؛ امّا کاهش تمرکز در این سالها موجب تغییر اساسی در تمرکز و انحصار این دسته از فعالیتها نشده است.

برای دریافت فایل pdf اینجا را کلید کنید