موجودات عالم تحت اداره خداوند، پیوسته در حال هستی گرفتن هستند
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدباقر سعیدی روشن، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در گفت‌وگو با ایکنا از قم در راستای معرفی کتاب «خدا؛ جهان و انسان در قرآن، پژوهشی در افعال الهی و آثار آن» بیان کرد: از دیرباز پرسش‌هایی در رابطه با نسبت خدا با جهان و انسان، اندیشه متفکران را به خود معطوف کرده است. فهم معنای فعل خدا از چالش‌های کلام جدید است، لذا فعل آفرینش و نسبت خدا با جهان و انسان، یک رشته مسائل اساسی در حوزه متافیزیک و الهیات را در بر دارد که نیازمند تأمل اساسی است.
وی گفت: رسالت این اثر آن است که بیان کند حضور خدای متعال در جهان و زندگی ما پیوسته در جریان است و جهان هستی لحظه به لحظه در حال خلق شدن است. نظام این جهان یک نظام تو در تو و به هم پیوسته است. درختی که در گوشه‌ای از یک جنگل پدید می‌آید، رشد می‌کند و می‌ماند پیوسته با حوادث پیشین همراه خود ارتباط دارد، در نتیجه پدیده‌ها همواره مبتنی بر پدیده‌های پیشین خود هستند و این ارتباط، ارتباط تنگاتنگ است. کره زمین که موجودات ذی‌حیات در آن زندگی می‌کنند وابسته به کرات دیگر است؛ وجود انسان هم این‌گونه است، سیستم‌های گوناگون بدن انسان، گویی انگار هر یک به‌صورت مجزا کار خود را انجام می‌دهند اما در عین حال همه وابسته به یک سیستم بزرگتر به نام سیستم حیات انسان هستند.
استاد پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با بیان اینکه این اثر در ۱۴ فصل تنظیم شده است، اظهار کرد: در فصل مقدماتی مبانی و مفاهیم پژوهش مرور شده است و در فصل دوم این مسئله مطرح می‌شود که جهان آفرینش فعل آفریدگار یکتاست، یعنی کل جهان به‌عنوان یک موجود یکپارچه فعل خدای متعال است.
سعیدی روشن با اشاره به موضوعات مطرح شده در فصل سوم این کتاب، افزود: موجودات عالم نیز تحت تدبیر، مدیریت و اداره خدای متعال در واقع پیوسته و لحظه به لحظه در حال هستی گرفتن و ادامه حیات هستند، ما و همه موجودات بالذات فقیریم یعنی ذات خود را به خودمان ندادیم بلکه از ناحیه دیگری گرفتیم، موجودات دیگر هم مثل ما هستند و تنها وجود خود اتکا خدای متعال است. ما و همه جهان وجود همچنان که در پیدایش وابسته به خداوند هستیم، برای ادامه زندگی و بقا هم، نیازمند خداوند هستیم.
وی با اشاره به اینکه فصل چهارم به تناسب فعل خداوند با اوصاف ذاتی او اشاره می‌کند، ادامه داد: اوصاف الهی منشأ افعال الهی است، خداوند زنده زنده‌کننده است، همان‌طور که در قرآن می‌فرماید: «الحی القیوم»، بنابراین فعل خداوند با اوصاف ذاتی او تناسب دارد.
نویسنده کتاب «خدا؛ جهان و انسان در قرآن، پژوهشی در افعال الهی و آثار آن» اظهار کرد: فصل پنجم کارگردانی و ربوبیت خداوند متعال نسبت به عالم را بیان می‌کند، نظام هماهنگ و به هم پیوسته عالم و سیستم‌های منسجم جهان همه و همه تحت تدبیر خداوند هستند. به عبارت دیگر ربوبیت و کارگردانی جهان همان نوع آفرینش الهی است، همان نوع به هم پیوستگی موجودات به یکدیگر است، نظام عالم نظام به هم پیوسته و به هم متصل است، نه واگرا و از هم گسسته.
وی تصریح کرد: فصل ششم توحید افعالی، نقش افعال و اشیا را شرح می‌دهد و حاصل فصل بررسی این پرسش است که اگر خداوند همه کاره جهان و فاعل همه جهان است پس دیگران چه نقشی دارند؟ پاسخ این است که این نقش‌ها در طول یکدیگر است نه در عرض یکدیگر، مانند وقتی که یک متنی را می‌نویسیم، هم خودکار، هم دست و هم مغز نقش دارند.
سعیدی روشن گفت: فصل هفتم توحید افعالی و نقش انسان در افعال خویش را شرح می‌دهد و به این پرسش پاسخ می‌دهد که با وجود جهان‌شمولی فعل خدا و توحید افعالی، نقش انسان در زندگی خود چیست؟ پاسخ این است براساس نظام مقدرات و نظام سببی مسببی، نه فاعلیت مطلق خدا مانع اختیار و نقش انسان است و نه اختیار انسان محدود‌کننده مشیت و فاعلیت الهی؛ همان‌طور که آیات متعدد قرآن به صراحت اراده و فعل انسان را ترسیم‌کننده سرنوشت او می‌داند.
وی اظهار کرد: فصل هشتم و نهم به موضوع قضا و قدر علمی و عینی الهی و ارتباط آن با سرنوشت انسان می‌پردازد؛ باور به قضا و قدر الهی و تقدیر امور از سوی خداوند متعال از شریف‌ترین مباحث توحیدی است، تبیین صحیح این مسئله می‌تواند نقش حیاتی در زندگی انسان و جامعه ایفا کند، در این فصول به این پرسش که آیا قضا و قدر الهی به معنای سرنوشت تعیّن یافته و حتمی برای همه موجودات از جمله انسان است بی‌آنکه انسان هیچ نقشی در سرنوشت خود داشته باشد، پاسخ می‌دهد.
وی با اشاره به اینکه در فصل دهم این کتاب به بحث مبادی و مراتب فعل الهی پرداخته شده است، بیان کرد: افعال فاعل علمی و اختیاری مانند انسان، قبل از به وقوع پیوستن در خارج دارای یک رشته مبادی و مراتب نفسانی است تا به تحقق عینی برسد، حاصل این فصل تبیین این پرسش است که آیا در فعل واجب تعالی به‌عنوان فاعل مختار نیز می‌توان چنین مراتب و مبادی را در نظر گرفت؟ با تحلیل عقلی مبادی فعل خدای متعال، و با استناد به متون دینی به این پرسش پاسخ داده می‌شود و بیان می‌کند که آنچه از سوی خدا اراده و آفریده شده است خیر محض است، همچنین درادامه به مشیت و اراده الهی اشاره و ذکر می‌کند که اراده و مشیت انسان در طول اراده و مشیت الهی قرار دارد.
استاد پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با بیان اینکه فصل یازدهم ویژگی‌های فعل الهی را شرح می‌دهد، بیان کرد: در فصل دوازدهم کتاب به موضوع قانون‌مندی افعال الهی و نظام قانون‌مند جهان پرداخته شده و بیان می‌کند که افعال خداوند بر اساس سنن معینی جریان دارد که همان نظام اسباب است.
وی تصریح کرد: شناخت و باور انسان به این حقیقت که همه حوادث این جهان در حیطه قدرت و تدبیر خدا و براساس قانون و سنت معین و هدف حکیمانه رخ می‌دهند، تفسیر انسان از جهان و زندگی را دگرگون می‌کند، چنین انسانی اطمینان می‌یابد که هیچ حادثه‌ای در این عالم بی‌سبب و حکمت واقع نمی‌شود، لذا در فصل سیزدهم به هدفمندی و حکیمانگی فعل الهی می‌پردازد.
سعیدی روشن گفت: در فصل چهاردهم و پایانی کتاب به‌طور خاص هدف آفرینش جهان و انسان شرح داده شده و بیان می‌کند که هدف غایی پیدایش آدمی در این جهان رسیدن به حیات واقعی و زندگی جاودان و درک رحمت‌های بیکران الهی که سعادت و رستگاری را به همراه دارد، است؛ همچنین هدف اعلای آن دستیابی به بالاترین مرتبه کمال وجودی یعنی قرب الهی و بهره‌مندی از رحمت و رضوان جاویدان الهی است و نیز هدف میانی خلقت انسان عبادت خدا و پیوند صمیمانه و تقرب جستن به خدای متعال است.
وی در پایان در رابطه با مدت زمان نگارش کتاب اظهار کرد: دغدغه نگارش این کتاب سالیان متمادی وجود داشته است اما مطالعه و نگارش آن سه سال پیش اتفاق افتاد.
یادآور می‌شود، کتاب «خدا؛ جهان و انسان در قرآن، پژوهشی در افعال الهی و آثار آن» در ۳۸۴ صفحه در آبان‌ماه ۱۴۰۰ به همت انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و با همکاری دانشگاه آزاد به چاپ رسید.
نظر شما :