خروج از خداآگاهی قلب را آسیب پذیر می کند

به گزارش ایکنا از قزوین، مسعود جان بزرگی، استاد روان شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، در وبینار تحلیل روان شناختی دعای افتتاح که به همت «دپارتمان درمان معنوی خداسو» در مرکز خدمات مشاوره و روان شناسی «طلیعه سلامت» برگزار شد، اظهار کرد: بعضی از روانشناسان بزرگ در تاریخ کارهایی کردند که ماندگار است، یکی از این روانشناسان «یونگ» بوده که در تاریخ روانشناسی به عنوان چهار نفر اول نخست شناخته شده است؛ «یونگ» معتقد است که انسان ها به لحاظ رواشناختی ساختار ثابتی دارند و در سیستم روانی آن ها ساختارهایی وجود دارد که این ساختار در همه انسان ها وجود داشته و کارکرد روانشناختی دارد.

وی ادامه داد: یکی از سازه های روانی «سلف» است که «خود» معنا می شود. بعضی «خود» را معادل همه می دانند ولی «یونگ» معتقد است «خود» یک سازه درونی است و با عمل درست انسان رابطه دارد. این روانشناس معتقد است اگر سلف در مرکز روان قرار گیرد انسان متوجه می شود که همه علوم عالم را در دل خود دارد؛ او معتقد است هر کار اشتباهی که می کنیم حرکت سلف را به مرکز روان متوقف می کند و یا یک قدم به عقب می برد.

این استاد روان شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه خاطرنشان کرد: سیستم روانی 2 بخش عمده دارد که یک بخش معنوی و بخش طبیعی است؛ بخش معنوی ما دنیای ذهنی ماست، دنیای ذهنی می تواند بخشی از دنیای معنوی تلقی شود؛ دنیای معنوی همه ویژگی های آخرت را معرفی می کند؛ گاهی برای ما شبهه پیش می آید چرا زمانی که انسانی کار بدی به مقدار اندک انجام می دهد در آخرت باید مجازات زیادی ببیند، لزومی ندارد در آخرت مجازات بشود و در همین دنیا نیز مجازات خواهد شد؛ گاهی می بینیم که وقتی که اتفاق بدی می افتد و کسی به ما حرفی می زند و مورد ظلم قرار می گیریم آن اتفاق هرگز از ذهن ما بین نمی رود.

وی تصریح کرد: نکته دیگر این است که دنیای ذهنی در برخی از افراد به هم ریخته و در برخی منظم تر است و این نظم به عمل ما بازمی گردد. وقتی کسی در برابر ما ظلم می کند ما در برابر او چگونه برخورد می کنیم؟ دنیای ذهنی مانند باغی می ماند که همه امور در آن مرتب است اما در دنیای ذهنی اعمالی که مبدا و معاد مشخص ندارند مانندعلف هرزی می مانند که در باغ می روید.

جان بزرگی اشاره کرد: عملی که سرگردان باشد در ذهن ما بقا دارد. بهترین مثال خواب های آشفته است و همه ما تجربه آن را داشتیم، ذهن مانند باغی است که اگر علف های هرز آن را بررسی و رسیدگی نکنید تمام ریشه ها برای خود علف تولید خواهند کرد. دنیای ذهنی ما عجیب است و اگر ارتباط برقرار و بتوانیم از آن مراقبت کنیم می توانیم راه درست و سعادت را طی کنیم وگرنه هر چه سن ما بالاتر رود و دیرتر به فکر این بیفتیم سخت تر است.

سامان دهی دنیای ذهنی در ماه رمضان وی گفت: در ماه رمضان فرصتی به ما داده شده است که دنیای ذهنی و باطنی و آخرت خود را سامان دهیم و ممنوع شدن تناول در طول روز و کنترل اعضا و جوارح باعث افزایش هوشیاری در انسان خواهد شد.

این استاد روان شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه مطرح کرد: مکتب امام سجاد (ع) و دعای افتتاح به ما می آموزند که چطور باید از خود مراقبت کنیم و تمرین و مراقبت از آنچه وارد ذهن می شود موضوع مهمی است. امام سجاد (ع) ما را قدم به قدم برای شب قدر و پالایش نهایی آماده می کنند تا باطن خود را به حدی از رشد و پاکی برسانیم تا برای یک زندگی سالم آماده شویم.

وی اظهار کرد: امام در دعای افتتاح دائماً از حمد و سپاس صحبت می کنند چون ابتدای هر موضوعی حمد است، در نماز بعد از بسم الله، حمد خداوند اولین کلامی است که مطرح می کنیم و می آموزیم چطور حمد و سپاس را به جای آوریم.

جان بزرگی بیان کرد: در دعای افتتاح آمده است «الْحَمْدُلِلّٰهِ مالِکِ الْمُلْکِ، مُجْرِى الْفُلْکِ، مُسَخِّرِ الرِّیاحِ، فالِقِ الْإِصْباحِ، دَیَّانِ الدِّینِ، رَبِّ الْعالَمِینَ. الْحَمْدُ لِلّٰهِ عَلىٰ حِلْمِهِ بَعْدَ عِلْمِهِ، وَالْحَمْدُ لِلّٰهِ عَلَىٰ عَفْوِهِ بَعْدَ قُدْرَتِهِ، وَالْحَمْدُ لِلّٰهِ عَلَىٰ طُولِ أَناتِهِ فِى غَضَبِهِ وَهُوَ قادِرٌ عَلَىٰ مَا یُرِیدُ؛ خدا را سپاس خدای مالک سلطنت، روان کننده کشتی، تسخیرکننده بادها، شکافنده سپیده، حکم فرمای روز جزا، پروردگار جهانیان. خدا را سپاس بر بردباری اش پس از دانشش به نافرمانی بنده و خدا را سپاس بر گذشتش پس از قدرتش و خدا را سپاس بر طول بردباری اش در خشمش و حال آنکه او بر آنچه بخواهد تواناست».

وی افزود: محور دنیای ذهنی، درونی و معنوی ما قلب معنوی ماست و هر اتفاقی که در بیرون می افتد در قلب معنوی ما اثر می گذارد؛ حتی قلب جسمی ما نیز اینگونه است.

این استاد روان شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه اشاره کرد: چطور می توانیم قلب خود را آرام و دنیای باطنی را از خدا آگاهی نجات دهیم؟ همه این موارد را تجربه و با آن دست وپنجه نرم کردیم، وقتی که قلب دچار مشکل شود اخلاق ما دچار بی ثباتی خواهد شد، خروج از خداآگاهی قلب را آسیب پذیر می کند چون حصارها را برمی دارد برای همین در قرآن کریم از کسانی که غافل هستند با ویژگی خاصی یاد می کند.

وی ادامه داد: «غافل» یعنی کسی که از قلب خود غافل است و نمی داند چه بالایی بر سرش می آید و در وجودش چه اتفاقی می افتد. وقتی که حصار برداشته می شود و قلب از حالت خداآگاهی خارج می شود اتفاق مهمی که می افتد این است که ابتدا قاعده های غلط وارد دنیای ذهنی ما می شود و با عمل، دیدن و شنیدن سیستم ما را تحت تأثیر قرار می دهد. امکان ندارد چیزی خواسته یا ناخواسته وارد ذهن شود و آن بر دنیای باطنی ما اثر نگذارد که نمونه آن را در خواب می بینیم.

جان بزرگی تبیین کرد: گاهی ذهن خود را در اختیار افراد و جریان هایی می گذاریم که قواعد نادرست و حتی داده های متفرقه را وارد ذهن ما می کنند؛ وقتی این ها وارد ذهن ما می شوند قاعدتاً قلب ما را تحت تأثیر قرار می دهند. یکی از کارهایی که در ماه رمضان روی رقت قلب انجام می دهیم باید تقویت روحیه در ایجاد حس مثبت باشد.

وی تشریح کرد: نیت نماز «قربت الی الله» است یعنی اینکه خدایی شویم و این ویژگی چیست؟ امام سجاد (ع) در این بخش از دعای افتتاح به ما می آموزند، خدایی که مالک ملک است می تواند در ملکش تصرف کند؛ بادها و دنیا و تمام طبیعت در اختیار اوست، خدایی که صبح را می شکافد و قدرت شناخت را برای ما فراهم می کند و آغاز را برای ما رقم زده است. گاهی ندانسته به کسی حمله می کنیم و صبور نیستیم، «حلم» خدا بعد از علمش است، خداوند صبر می کند و زود مجازات عمل نمی کند. عفو خدا بعد از قدرتش است. کسی که طول بخشیدنش و صبرش در خشم زیاد است. خداوند هر کاری را اراده کند می تواند انجام دهد ولی نمی کند در مقابل ما نمی توانیم هر کاری را که اراده می کنیم انجام دهیم بنابراین در مواقع ضعف می بخشیم یا در عصبانیت صبوری می کنیم.

این استاد روان شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه تصریح کرد: برای اینکه بتوانیم رقت قلب را ایجاد کنیم باید از امام سجاد (ع) بیاموزیم، چیزی که امام به ما می آموزند این است حواسمان به نعمت هایی که خداوند داده باشد، در طول روز یادآوری نعمت ها را انجام دهیم و به خوبی های کسانی که با آن ها ارتباط داریم فکر کنیم و برای کارهایی که انجام می دهند حمد داشته باشیم. در هر شرایطی اعم از شرایط مثبت و شرایط منفی شاکر باشیم. افراد منفی از تهدیدها برای خود فرصت می سازند بنابراین این ویژگی را در خود ایجاد و تقویت کنیم.

وی اضافه کرد: وقتی فهمیدیم فردی اشتباه می کند زود غیبت نکنیم، این غیبت ها بسیاری از خانواده ها را متلاشی کرده است؛ ما ندانسته عجولیم و این رفتار خدایی را باید یاد بگیریم و در عین قدرت، گذشت داشته باشیم، صبر می تواند به ما کمک کند تا هنگام خشم صبور باشیم.

نسخه امام سجاد (ع) برای نجات قلب جان بزرگی تشریح کرد: یکی از نکات جالب و جذاب در دعای 44 صحیفه سجادیه این است که دعا سطح بندی شده است، انگار امام دست ما را می گیرد و قدم به قدم جلو می برد؛ امام سجاد (ع) در فرازهایی از دعایی 44 صحیفه سجادیه آورده است «وَ وَفِّقْنَا فِیهِ لِأَنْ نَصِلَ أَرْحَامَنَا بِالْبِرِّ وَ الصِّلَةِ ، وَ أَنْ نَتَعَاهَدَ جِیرَانَنَا بِالْإِفْضَالِ وَ الْعَطِیَّةِ ، وَ أَنْ نُخَلِّصَ أَمْوَالَنَا مِنَ التَّبِعَاتِ، وَ أَنْ نُطَهِّرَهَا بِإِخْرَاجِ الزَّکَوَاتِ، وَ أَنْ نُرَاجِعَ مَنْ هَاجَرَنَا، وَ أَنْ نُنْصِفَ مَنْ ظَلَمَنَا، وَ أَنْ نُسَالِمَ مَنْ عَادَانَا حَاشَى مَنْ عُودِیَ فِیکَ وَ لَکَ ، فَإِنَّهُ الْعَدُوُّ الَّذِی لَا نُوَالِیهِ، وَ الْحِزْبُ الَّذِی لَا نُصَافِیهِ؛ و ما را در این ماه توفیق ده که با خویشاوندان خود، با نیکی و صله رحم ارتباط پیدا کنی؛ و با احسان و بخشش، به همسایگان خود رسیدگی نماییم و اموال خود را از آنچه به ستم گرفته ایم، پاک کنیم و با بیرون کردن زکات، ثروت و مال خود را در مدار پاکی قرار دهیم؛ و با کسی که با ما رابطه اش را بریده، آشتی نموده؛ و با آن که به ما ستم روا داشته، به عدالت و انصاف معامله کنیم؛ و با شخصی که با ما دشمنی کرده، از در مسالمت در آییم؛ مگر کسی که در راه تو و به خاطر تو با او دشمنی شده باشد؛ همانا او دشمنی است که با او دوستی نکنیم و حزبی است که به او دست صداقت ندهیم».

وی ادامه داد: یکی از تمرین ها این است آیا می توانیم نکاتی مانند صله رحم را که امام سجاد (ع) می گویند اجرایی کنیم؟ اجرای آن سخت نیست و امام سجاد (ع) زمینه را فراهیم می کنند تا از قلبمان لایروبی داشته باشیم و پاکسازی درونی انجام دهیم.

این استاد روان شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه افزود: احادیث مختلفی راجع به صله رحم داریم، اگر بین انسان های سالم و ناسالم بررسی کنیم قطعاً به این نتیجه خواهید رسیم کسانی که با خویشاوندان خود ارتباط نزدیک دارند به لحاظ روانی سالم هستند؛ باید بهترین تشویق ها و کمک ها برای نزدیکان ما باشد، یک تلفن زدن به عزیزان و خویشاوندان چیزی از ما کم نمی کند اما در دنیای ذهنی خیلی چیزها را اضافه می کند؛ امام سجاد (ع) درمان قلب را فراهم می کنند، جا نمانیم و صله رحم را جزو برنامه روزانه خود بگذاریم و بدانیم چگونه با صلح و صفا با نزدیکان خود برخورد کنیم.

وی تصریح کرد: امام سجاد (ع) می گویند خدا به ما می آ موزد کمک به همسایگان و اخلاق نیکو بسیار مهم است، به خود قول دهیم و این تعهد را ایجاد کنیم که با همسایگان رفتار خوب داشته باشیم و دومین مولفه اخلاقی و خلقی که انتظار دارد این است که حواسمان به همسایگان باشد.

با مالمان حالمان را خوب کنیم جان بزرگی مطرح کرد: امام سجاد (ع) در دعای 44 صحیفه سجادیه به پرداخت مقروضات و پاک کردن مال اشاره دارند بنابراین می توانیم با مالمان حالمان را خوب کنیم. در ماه محرم در شب عاشورا نقل شده است که امام حسین (ع) اصحاب را جمع می کنند و می فرمایند آیا بین شما کسی هست که مقروض باشد برخی می گویند بله، امام (ع) می گویند بروند و آن را ادا کنند. این ها قلب را تحت فشار قرار می دهد که باید حصرهای قلب معنوی را آزادسازی کنیم.

وی اشاره کرد: امام سجاد (ع) در ادامه دعا اشاره دارند خدایا کمک کن به کسی که قهر کرده نزدیک شویم؛ بنابراین از عذرخواهی نترسیم این ها ما را تحقیر نمی کند بلکه تحقیر زمانی است که احساس کبر داشته باشیم. برای تمرین سلامت روانی برخی از روانشناسان می گویند از کسی که متنفرید به حسابش پول بریزد به خاطر این که خلق فرد را تغییر دهند. اگر کسی با ما قهر است به سمت او حرکت کنیم.

این استاد روان شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه مطرح کرد: امام سجاد (ع) تأکید دارند که خدایا کمکم کن با کسی که به ما ظلم کرده با عدالت رفتار کنیم و کسی که با ما دشمنی کرده مدارا کنیم مگر کسی که اگر بخواهیم دشمنی کنیم برای رضای تو با او دشمنی کرده باشیم. این بدان معناست که نباید با هیچ احدی دشمنی داشته باشیم مگر اینکه دشمنی به خاطر خداوند متعال باشد.

ذهن نباید جولانگاه افکار بی سر و ته شود وی توضیح داد: برای صله رحم باید شروع کننده رفت وآمد و جویا شدن از حال افراد باشیم و اینگونه نباشد که تکبر و بداخلاقی بر ما حاکم شود، اثری که بداخلاقی های اجتماعی در سیستم روانی می گذارد اولاً جسم ما را دچار مشکل می کند، ثانیاً آنانی که مدام حرص و جوش می خورند بسیاری از بیماری هایی که جسم و روان را درگیر می کنند مبتلا هستند، وقتی بیماری های معنوی را مدیریت نمی کنیم روی جسم و بلافاصله روی ذهن ما اثر پایدار می گذارد. اجازه ندهیم ذهن ما جولانگاه افکار و رفتارها و اعمالی باشد که سر و ته ندارد و علف هرز در ذهن ما تولید می کند.

جان بزرگی در پایان گفت: گاهی برخی از افراد انسان ها را خود دور می کنند، امام سجاد (ع) قدم به قدم برنامه می دهند و این برنامه ها عملی است و جای شک ندارد؛ بیاییم قلب خود را نجات دهیم، ماه رمضان تنها تحمل گرسنگی نیست، بلکه با عبادت باید نشاط پیدا کنیم و گرنه عبادت ما دارای اشکال است.