زندگی انسان بین «نور» و «نار» است

به گزارش ایکنا از قزوین، مسعود جان بزرگی، استاد روان شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، در وبینار تحلیل روان شناختی دعای افتتاح که شب گذشته 27 فروردین به همت «دپارتمان درمان معنوی خداسو» در مرکز خدمات مشاوره و روان شناسی «طلیعه سلامت» برگزار شد، اظهار کرد: ماه رمضان ماهی است که انگار به تنظیمات کارخانه بازمی گردیم. در این چند شب گذشته تفاوت دنیا معنوی و طبیعی را بیان کردیم. در دنیای ذهنی، معنوی یا به عبارت دیگر دنیای باطنی و به تعبیر کلی «آخرت» همه چیز ذخیره می شود در حالی که در دنیا طبیعی امکان ضبط همه چیز وجود ندارد، گذراست و از دست ما خارج می شود.

وی ادامه داد: نعمت های ظاهری از دست ما خارج می شود و تکرار شدنی نیستند در حالی که در دنیای باطنی نه تنها همه چیز ضبط می شود بلکه تفاوت اساسی در این است هر چیزی که وارد در دنیای باطنی می شود گرایش به پنهان شدن پیدا می کند.

این استاد روان شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با طرح این پرسش که گرایش به پنهان شدن به چه معناست؟ تصریح کرد: فرض کنید لیوان آبی در دست دارید در این لیوان شربت است و پیداست اما اگر من یک قطره کوچکی جوهر در آب بریزیم دیگر نمی توانیم ترکیبات آن را جدا کنیم شاید در آزمایشگاه شدنی باشد اما ما نمی توانیم. وقتی که ما کاری را انجام می دهیم که سر و ته آن معلوم نیست دچار فکر و خیال می شویم، در ذهن ما فکر و خیال زیاد است و نمی توانیم آن ها را پیدا کنیم. در عالم خواب یک سریال 10 قسمتی می بینیم اما هنگام تعریف آن را در حد چند جمله بیان می کنیم. سیستم درونی و باطنی ما خاصیتش این است که گرایش به ظهور ندارد چون ماهیتش مجرد است و گرایش به ظهور ندارد.

دنیای باطنی گرایش به ظهور ندارد وی خاطرنشان کرد: وقتی که عملی را انجام می دهید در دنیای باطنی شما گرایش به ظهور ندارد، فرض کنید در دنیای واقعی اگر سم بخورید اعضا و جوارح از کار می افتد، در اینجا باید بگوییم که اعضای باطنی حساس تر از اعضای ظاهری هستند، اگر داده غلط در ذهن بیاوریم عقل کنار خواهد رفت در حالی که با قلب تصدیق می کنیم و ادامه می دهیم.

جان بزرگی اشاره کرد: وقتی چیزی پنهان شد مقداری ترسناک تر است یعنی به عبارت دیگر دشمنی که پنهان باشد در ما وحشت ایجاد می کند چون به آن دسترسی نداریم و این حال ما را بد می کند. چرا وقتی یک عمل وارد سیستم ما می شود و ما سرنخ آن را گم می کنیم بعد از اثرگذاری در باطن ما خطرناک می شود؟ چون در باطن ما تغییراتی ایجاد می کند که این تغییرات در رفتار ما ظاهر می شود و ممکن است ما متوجه آن نشویم.

وی بیان کرد: در فرازی از دعای افتتاح آمده است «الْحَمْدُ لِلّٰهِ خالِقِ الْخَلْقِ، باسِطِ الرِّزْقِ، فالِقِ الْإِصْباحِ، ذِی الْجَلالِ وَالْإِکرامِ وَالْفَضْلِ وَالْإِنْعامِ، الَّذِی بَعُدَ فَلا یریٰ، وَقَرُبَ فَشَهِدَ النَّجْویٰ، تَبارَک وَتَعالیٰ. الْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِی لَیسَ لَهُ مُنازِعٌ یعادِلُهُ، وَلَا شَبِیهٌ یشاکلُهُ، وَلَا ظَهِیرٌ یعاضِدُهُ، قَهَرَ بِعِزَّتِهِ الْأَعِزَّاءَ، وَتَواضَعَ لِعَظَمَتِهِ الْعُظَماءُ، فَبَلَغَ بِقُدْرَتِهِ مَا یشاءُ؛ خدا را سپاس که آفریننده آفریدگان، گسترنده روزی، شکافنده سپیده، دارای عظمت و رأفت و محبت و احسان و نعمت بخشی است، خدایی که از دیدگان دور است پس دیده نمی شود و به جان ها نزدیک است پس شاهد گفتگوهای پنهان است، فرخنده و برتر است. خدا را سپاس که ستیزه و دشمنی ندارد تا با او برابری کند و شبیهی ندارد که هم شکل او باشد و پشتیبانی ندارد که او را یاری کند، با توانمندی اش همه توانمندان را مقهور شکست داد و در برابر عظمتش بزرگان فروتن گشته اند، پس با قدرتش به هرچه خواهد می رسد».

این استاد روان شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه افزود: امام سجاد (ع) در این بخش از دعای افتتاح می گویند که خدا را شکر می گوییم برای اینکه خالق خلق است و هر چیزی که می بینیم خلق خداست و تمام موجودات خلق خدا هستند خداوند بر آنان تسلط دارد. خدا را شاکریم که رزق را خداوند می دهد و من نیازی ندارم به کسی التماس کنم و در خانه کسی غیر از او را بزنم.

وی اظهار کرد: خدا را شکر می کنیم به خاطر اینکه همواره درهای امید و روشنایی را به ما نشان می دهد. خداوند را شاکریم که محبت و احسان دارد و خالق خلق است برای همین عاشق مخلوقات است؛ خداوند را شاکریم که نعمت بخش است و امکاناتی که برای رشد لازم است را در اختیار ما قرار می دهد.

جان بزرگی مطرح کرد: در این بخش از دعا می خواهیم به خدا بگوییم برای اینکه تو را حس کنیم نزدیک، آنقدر نزدیک هستی که می توانی نجوای درونی من را ببینی چون از جان من به من نزدیک تری. این حس به ما امید می دهد کسی به ما نزدیک است که خالق ماست و حتی گفتگوهای پنهانی ما را می بیند. وقتی چیزی ذهن ما درگیر می کند می تواند آن را متوجه شود و اجابت کند.

وی گفت: خدا را شاکریم چون کسی معادل او نیست برای همین بر همه مسلط است و هیچ چیزی شبیه او نیست و همین به ذهن ما کمک می کند که خداوند خاص و یکتاست و باعث می شود در درون ما نیز این اتفاق بیفتد.

«کلمه» همه چیز است این استاد روان شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه اشاره کرد: دشمنان خداوند دستشان به خداوند نمی رسد، کسی از او پشتیبانی نمی کند و هر قدرتمندی را می تواند در برابر خودش مقهور کند و قدرتش به هر چیزی خواهد رسید و دستش از هیچ چیز کوتاه نیست. خدایی که اینگونه باشد قابل اتکا بوده و امیدبخش است. یکی از خاصیت های روانشناختی این دعا این است به یقین انسان اضافه می کند و اگر قبول داشته باشیم «کلمه» همه چیز است.

وی بیان کرد: در دعای 44 صحیفه سجادیه آمده است «وَ أَنْ نَتَقَرَّبَ إِلَیک فِیهِ مِنَ الْأَعْمَالِ الزَّاکیةِ بِمَا تُطَهِّرُنَا بِهِ مِنَ الذُّنُوبِ، وَ تَعْصِمُنَا فِیهِ مِمَّا نَسْتَأْنِفُ مِنَ الْعُیوبِ، حَتَّی لَا یورِدَ عَلَیک أَحَدٌ مِنْ مَلَائِکتِک إِلَّا دُونَ مَا نُورِدُ مِنْ أَبْوَابِ الطَّاعَةِ لَکک، وَ أَنْوَاعِ الْقُرْبَةِ إِلَیک؛ و ما را در این ماه توفیق ده که به وسیلهٔ اعمال شایسته که ما را به سبب آن ها از گناهان پاک کنی، به تو تقرّب جوییم؛ و ما را در این ماه، از این که بخواهیم اعمال زشت را از سر بگیریم حفظ فرما و کار بندگی ما در این ماه به جایی رسد که هیچ یک از فرشتگانت نتواند، بالاتر از آنچه ما به جا آوردیم، از ابواب بندگی و طاعت برای تو و انواع اعمالی که سبب قرب ما به حضرت توست، به پیشگاهت ارائه کند».

جان بزرگی تشریح کرد: امام سجاد (ع) در ارتباطی که ظاهر با باطن دارد یک برنامه جالبی را به ما ارائه می دهند که حواسمان را کمی جمع کنید؛ خدایا در این ماه به ما این توفیق بده که با عمل خوب و نیکو به تو نزدیک شویم، عمل پاک عملی است که نیت ناخالص در آن نیست و اگر قرار است احسان کنیم به بهترین حال ممکن اتفاق بیفتد. امام سجاد (ع) کارکرد اعمال زاکیه را برای ما مطرح می کنند، خدایا توفیق بده به وسیله عمل پاک خودمان به تو نزدیک شویم. این عمل می تواند باطن ما را از گناه پاک کند و از عیب هایی که ممکن است من دچار آن شوم توبه کنم، دلم نمی خواهد آن عمل بد را تکرار کنم پس اعمال پاکی را توفیق بده که باطنم را شستشو دهد و به دوران مشکلات بازنگردم.

وی ادامه داد: توبه گناهان را از بین می برد و امکان عود را کم می کند، امام سجاد (ع) نکته ای را مطرح می کنند «من عملی را می خواهم که از اعمال ملائکه بالاتر باشد. امام سجاد (ع) توقع ما را از خودمان بالا می برند تا در حد ملائک تقرب پیدا کنیم، بنابراین باید مراقب عمل خود باشیم که ناخالصی نداشته باشد. باید تلاش کنیم قلب خود را نجات دهیم، اگر قلب ما رسوب پیدا کرده است و بد می زند به خاطر اشکالاتی است که به وجود آمده است.

این استاد روان شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه بیان کرد: اگر در دنیای باطنی روی ما رو به خدا باشد و همواره با خدا باشیم در باطن ما نیز همه چیز مرتب خواهد بود. اگر حواسمان باشد که خدا هست باطن ما نورانی می شود و هر جایی که نورانی باشد خطرناک نیست.

وی توضیح داد: در دنیای باطن و تاریک پیدا کردن چیزهایی که با ما کمک می کنند سخت است، خدا دنیای باطنی ما را نورانی می کند، آنچه که در درون ما قرار گرفت گرایش به پنهان شدن دارد و ما نیز تمایل به ظاهر شدن آن نداریم و خدا نیز همراه و همدل ماست، کسی است که حرف دل ما را می شنود، خداوند می گوید با من حرف بزنید و آن را از خودتان پنهان نکنید. مغز ما ابزار عقل ماست. این نکته مهمی است وقتی هر جای بدن درد بگیرد می خواهیم آن را به بزرگ تر نشان دهیم اما وقتی سلول های مغز دچار مشکل می شوند مسئله خود را پنهان می کنند، برای مثال اگر به خاطر مغز نشنویم نمی گوییم نمی شونیم بنابراین مشکل مغز را پنهان می کنیم.

در ذهن خود از چه محافظت می کنیم؟ جان بزرگی تشریح کرد: افراد در مشاوره پس از اعتماد کامل صحبت می کنند؛ حال باید این سؤال را از خودمان بپرسیم که در ذهن خود از چه چیز محافظت می کنیم؟ چرا سطل آشغال ذهن خود را پنهان می کنیم؟! گناهانی که ما انجام دادیم یا انجام م دهیم در باطن ما جمع می شوند و چون غلط هستند روی قلب باطنی ما اثر می کنند و ما هم برای پنهان کردن آنان گرایش داریم. قانون دنیای باطنی این است هیچ چیز از بین نمی رود، چیزی که پنهان می شود ترسناک تر از چیز ظاهری است. گاهی در روان شناسی درمان یکسال طول می کشد چون فرد گرایش به پنهان کردن دارد بنابراین هر هفته یک نفر را می بینیم تا علت یکی از دردهای او راپیدا کنیم. آنقدر باید مراقب دنیای باطنی باشیم شاید لازم نباشد مراقب دنیای ظاهری خود باشیم. موضوعات گناه آلود به عفونت های خطرناک تبدیل می شوند.

وی با بیان اینکه زندگی ما بین نور و نار است، یادآور شد: در دعای جوشن کبیر رهایی از آتش را می خواهیم؛ خدا به ما نزدیک است اما با پنهان کردن گناهان از خداوند دور می شویم و هرچه از خدا دور شویم از نور دور و به نار نزدیک می شویم.

این استاد روان شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه تأکید کرد: وقتی به خداوند نزدیک شویم ما را به تعالی می رساند و این به معنای دور شدن از نار است. باید از جمع کردن هیزم در درون خود بترسیم، به راستی از چه چیز محافظت می کنیم؟! خداوند ستار و همدلی او فوق العاده است، نعمت بزرگ یعنی اینکه شاکر باشیم.

وی متذکر شد: انسان ها با گناهانشان جهنم به پا می کنند و خدا هم شرایط را برای آنان فراهم می کند، وقتی کسی از خدا دور شود خداوند از او محافظت نمی کند البته نعتمش را می دهد اما دیگر محافظتی در کار نیست.

جان بزرگی اشاره کرد: همه دعاهایی که از معصومین رسیده در ابتدا خداوند را معرفی می کنیم و سپس خواسته خود را می خواهیم. این رسم درخواست است اگر کسی نامه می نویسد درابتدا عنوان نامه را می نویسد، وقتی به سمت خداوند می رویم باید بدانیم سمت چه کسی می رویم.

رمز بازگشایی ملکوت «صلوات» است وی با بیان اینکه کلید و رمز بازگشایی ملکوت ما صلوات است، اضافه کرد: در شب قدر خدا را به هزار اسمش قسم می دهیم که ما را نجات دهد و به نور نزدیک کند. امام کسی است که آن طرف را می بینند و می گوید چگونه با خداوند صحبت کنیم. در دعا می خواهیم خدایا گناهی را ببخش چون باعث شده نعمتی که به من دادی تغییر کند.
این استاد روان شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه خاطرنشان کرد: جای سؤال است گناهی که نعمت ها را تغییر می دهند چه گناهانی هستند؟ گناهانی که باعث رنج و بدبختی ما می شوند چه گناهانی هستند؟ اگر جستجو کنیم می توانیم گناهان را پیدا کنیم.

وی اظهار کرد: پنج گناه ظلم به مردم، ترک عمل خیر که عادت شده است، عمل نکردن به سخن و عقل و شرع، کفر نعمت و عدم شکر نعمت باعث تغییر نعمت می شود. کسی که به مردم ظلم کند، نعمت باقی نمی ماند بنابراین در حق مردم ظلم و ستم نکنید بنابراین حق مردم را ضایع نکنید.

جان بزرگی تصریح کرد: ترک عادت خیر یکی از مواردی است که تغییر نعمت می دهد مثلاً عادت کردیم زمانی را به دیگران اختصاص دهیم و آن را از دست می دهیم. یکی از مصادیق کفر نعمت، غر زدن است، اتفاقاتی که در زندگی ما می افتد باطنش خیر است اما ما غز می زنیم و این درحالی است که در توسعه خوبی باید از هم سبقت بگیریم و شکر نعمت را به جای آوریم. هر شب برای خود برنامه داشته باشیم و استغفار کنیم چون این گناهان در باطن ما گمشده هستند.

ماه رمضان فرصتی برای پالایش وی اظهار کرد: به خداوند بگوییم که خدایا همه گناهانی که باعث تغییر نعمت در من شدند را از بین ببر، من نمی خواهم آن ها را داشته باشم. از سویی با استفاده نعمت درجای خود و راه درست شکر نعمت کنیم، شکر نعمت ابتدا شکر زبانی و سپس استفاده بهتر از نعمت است. به افرادی که به دیگران ستم می کنند گوشزد کنیم. اگر یک نفر احیا شود گویا همه افراد احیا شدند، پس بیاییم عامل باشیم و از آنچه خداوند در اختیار ما گذاشته است غافل نباشیم.

این استاد روان شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در پایان سخنانش متذکر شد: ماه مبارک ماهی است که خداوند فرصتی برای پالایش به ما داده است. از الان به فکر شب قدر باشیم دعاهایی که در آن استغفار است را مرورکنیم. یکی از نعمت ها «ماه مبارک رمضان» است پس ببینیم چگونه آن را خرج می کنیم.