حجت‌الاسلام سعیدی روشن بیان کرد:
علم با مفهومی که در فرهنگ اسلامی دارد ما را به تمدن نوین اسلامی می رساند
به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه به نقل از ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدباقر سعیدی روشن، رئیس پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ۸ اسفند ماه در سلسله نشست‌های تجربیات پژوهشی استادان حوزه و دانشگاه که از سوی دانشکده الهیات پردیس فارابی دانشگاه تهران برگزار شد، با بیان اینکه امروز مطالعات دین‌پژوهی نیازمند تأملات جدی و فرصت‌شناسی ویژه است، گفت: به نظر بنده، پرخوانی و مطالعات فراوان در زمینه‌های مختلف تاریخی، دینی، قرآنی و ... از جمله کارهای مفید برای طلاب و دانشجویان است؛ همچنین عادت به نوشتن در طول دوران تحصیل یک رویه و سنت بوده است و درس همه استادان را می‌نوشتم و حتی از کتبی که مطالعه می‌کردم یادداشت‌برداری داشتم.
وی با بیان اینکه پژوهش چشمه رویش و جوشش علم است، اظهار کرد: نکته دیگر اینکه نیازهای زمانه انگیزه مهمی برای یک دانش‌پژوه است؛ عالم به زمان نمی‌تواند منزوی باشد و در کناری ساکت بنشیند و باید حضوری فعالانه داشته باشد؛ استاد مطهری وقتی احساس کردند که مسئله شرور یک مسئله الهیاتی مطرح است کتاب عدل الهی را نوشتد و وقتی احساس کرد که مسئله زن در جامعه مسئله مهمی است باز ورود کردند و مطالبی را حتی در مجله زن روز عرضه کردند؛ کتاب خدمات متقابل اسلام و ایران هم متناسب با شرایط فکری زمانه نوشته شده بود.
سعیدی روشن با بیان اینکه تحقیق و پژوهش از جهات مختلف توأم با یکسری دشواری است، گفت: این دشواری از حیث روش، منابع علمی، داوری در مقام پردازش پژوهش و ... قابل تأمل است ولی این دشواری‌ها نباید مانعی برای توقف ما باشد؛ معرفت دینی شامل ۳ لایه اساسی یعنی مبادی و مبانی یا فلسفه علم دینی، منطق و روش و خود معرفت دینی مانند متون تفسیری و کلامی و ... است؛ این معرفت دینی نیازمند منطق و روش است.
رئیس پژوهشگاه حوزه و دانشگاه افزود: کتاب، سنت، عقل و فطرت اگر به مثابه مدالیل شناخته شوند، منطق و روشی را برای ما درست می‌کنند تا به معرفت دینی دست یابیم ولی این دشواری سبب توقف ما در امر پژوهش نخواهد شد. به گمان بنده دانشمندان سختکوش با انواع موانع مواجه بودند و در عین حال نهراسیدند و تلاش کردند لذا الگوهای موفقی هم بودند؛ اسلام به راحتی رشد نکرد و بالیده نشد؛ یکی دوقرن از ظهور اسلام نگذشته بود که با مرجعیت قرآن، علوم اسلامی بالندگی و رشد پیدا کرد و در قرون بعد در مناطق گوناگون دنیا توسعه یافت و رواج پیدا کرد تا جایی که کسانی چون خواجه نصیر جامع علوم معقول و منقول و دنیوی و اخروی شد. هم نجوم می‌دانست و هم علوم و ریاضی و هم حکمت و فلسفه و او را استادالبشر نامیدند.
وی ادامه داد: شهید اول هم همینطور؛ او کتاب لمعه دمشقیه را در زندان برای مبارزان شیعه و به تعبیر ابن بطوبه، رافضیان عقل‌پیشه نوشت؛ ابن بطوطه نقل کرده است که محمدبن مکی لمعه را برای رافضیانی نوشت که اگر سکه‌ای در کوچه‌ای می‌افتاد تا روزها کسی به آن نگاه نمی‌کرد. ملاصدرا با انواع سختی و دشواری مواجه شد و آثارش را نگاشت. ملاصدرا در دورانی زندگی می‌کرد که کانت و دکارت در غرب پدید آمدند ولی او آرائی راقی‌تر داشت که حرکت جوهری او یکی از این آراء بود ولی ما بسته فرهنگی نداشتیم که نظرات وی را به دنیا برسانیم و منعکس کنیم.
روش تلفیقی اجتهادی در تحقیق
استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه در حوزه پژوهش دینی روش ما باید مبتنی بر اصول عقلی، نقلی و عقلایی و علمی قطعی باشد، افزود: روش تحقیق در هر مسئله به تناسب محتوای آن مسئله اقتضائات خاص خود را دارد؛ در عرصه روش در حوزه معارف دینی، اساس روش ما روش تلفیقی اجتهادی است که فرایندی است. بنده در کتاب «معناشناسی قرآن؛ روش‌ها و راهبردها» روش تلفیقی اجتهادی را مطرح کردم؛ ما وقتی با متون دینی سر و کار داریم با مقاصد و معنای خداوند متعال مواجهیم لذا باید فرایندی طی کنیم که معنای مفاهیم، عبارات و جمله‌ها شناسایی شود و نهایتاً به مراد گوینده برسیم و گزاره‌‌ای را به خدا نسبت دهیم.
رئیس پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با بیان اینکه امروز علوم انسانی که بر پایه مبانی دینی تکیه دارد باید مبتنی بر روش اجتهادی، تلفیقی در فرایندی مطئمن و آرام باشد وگرنه با مشکل مواجه خواهیم شد، تصریح کرد: بدون معرفت حقیقی، ایمان محقق نخواهد شد زیرا ایمان بدون معرفت و علم ممکن نیست البته ممکن است علم باشد ولی ایمان نباشد. علم تقدم مرتبی بر ایمان در مراتب آغازین دارد ولی نکته این است که در مراتب راقی علم و ایمان، علم وابسته به ایمان است زیرا ایمان سبب علم شهودی و متعالی خواهد شد. واعبد ربک حتی یاتیک الیقین.
رابطه علم و ایمان در فرهنگ اسلامی
سعیدی روشن با تأکید بر اینکه رابطه علم و ایمان در فرهنگ قرآن و سنت رویکرد خاصی دارد که با رویکرد علم مدرن تفاوت دارد، تصریح کرد: علوم حضوری محصول ایمان و معنویت ایمانی هستند؛ علم حضوری از نظر ارزش، ارزشمندترین علم است زیرا علم با ذات عالم وحدت می‌یابد. علم انسان‌های الهی و وراسته از این قبیل است لذا علی(ع) فرمود: اگر همه پرده‌ها کنار برود چیزی بر یقین من افزوده نخواهد شد بنابراین بین معنویت و علم چنین نسبتی وجود دارد.
این پژوهشگر علوم دینی و اسلامی با اشاره به ضرورت پژوهش، اظهار کرد: پژوهش از سویی یک ضرورت اجتماعی است و تحقیق لازمه پویایی جامعه است و جامعه زنده جامعه‌ای است که افراد دانش‌پژوه پا به پای علم حرکت می‌کنند. همچنین نکته دیگر ضرورت فرهنگی است زیرا حفظ و صیانت از فرهنگ اصیل اسلامی در مواجهه با فرهنگ‌های وارداتی این ضرورت را ایجاب می‌کند تا ما براساس مبانی معرفتی، وجودشناختی و ارزش‌شناختی خود مسائل مرتبط با حیات و جامعه انسانی را در پرتو مبانی و مبادی دینی مورد مطالعه و تحقیق قرار دهیم.
تضاد مبانی علم جدید با توحید
سعیدی روشن با بیان اینکه فرهنگ توحید و خداشناسی با مبانی علم جدید که مبتنی بر الحاد و آغشته بر دنیاگرایی است، هماهنگ نیست و سازگاری ندارد، تصریح کرد: اگر بخواهیم فرهنگ اصیل اسلامی را حفظ کنیم ناگزیر باید در چارچوب حکمت و متافیزیک الهی و توحیدی، تحقیق و پژوهش و به روزرسانی کنیم. دین و پژوهش‌های دینی همواره در طول تاریخ با دو خطر روبرو بوده است؛ خطر جمود و خطر علم‌زدگی، از همین رو برای پیشگیری از تأویل ناروای دین باید درگیر تحقیقات عمیق باشیم بنابراین ضرورت فرهنگی تحقیق بیش از گذشته وجود دارد.
وی با بیان اینکه ضرورت دیگر در امر تحقیق، ضرورت تمدنی است، اظهار کرد: به نظر بنده تمدن اسلامی امروز به کم‌خوانی و مطالعه کم مبتلاست؛ در دوران‌های گذشته کتب عمیق علمی از بای بسم الله تا تای تمت تدریس می‌شد ولی امروز علم به واحدهای درسی تبدیل شده است و این مخاطره جدی برای دانشگاه و حوزه باشد زیرا کیفیت کار پایین آمده است ولو اینکه کمیت آن بالا رفته باشد. تدرس علمی و استاد دیدن و مطالعه کتب فاخر و عمیق در هر رشته علمی سبب خواهد شد افراد در مرز دانش قرار بگیرند و تراوش و نوآوری علمی داشته باشند.
رئیس پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با بیان اینکه به نظر بنده تحقیق در قرآن کریم شامل چند محور است، افزود: اول، مسائل شناسنامه‌ای قرآن اعم از مباحث تاریخی و کلامی مانند تدوین و قرائت و صیانت و تحریف‌ناپذیری و وحی و نزول و ...؛ دوم مطالعات تفسیری و قواعد و روش فهم قرآن و سوم معارف و آموزه‌های قرآن اعم از متون تفسیری ترتیبی و موضوعی، مفهوم‌شناسی‌ها و ...؛ البته انبوه بی‌پایانی از موضوعات در زمره قرآن‌پژوهی قرار می‌گیرد و اگر ما نگاه اقلیم‌شناسانه به قرآن داشته باشیم، پیشینه مطالعاتی خود را تقویت خواهیم کرد.
تحقیق روشمند، دستاورد است
وی با اشاره به مهم‌ترین دستاوردهای پژوهش، بیان کرد: به نظر بنده خود تحقیق روشمند ولو بدون نتیجه ملموس، دستاورد حساب می‌شود زیرا پژوهش‌های عمیق نظریات را ایجاد کرده است و نظریات هم در محورهای گوناگون، یکی از ارکان و بنیادهای تمدنی یک جامعه است. علم اگر مبتنی بر مسئله‌شناسی مسائل جامعه باشد طبعاً باید به حل معضلات اجتماعی بینجامد. بنابراین پژوهش روشمند و کاربردی و تولید نظریات راهگشای مسائل اجتماعی است.
وی با اشاره به انواع پژوهش، اضافه کرد: علم در فرهنگ اسلامی یکسری ویژگی‌ها دارد و علم مدرن هم یکسری ویژگی دیگر و طبعاً این دو بستر برون‌دادهایی دارند؛ علم در فرهنگ اسلامی با عقل و دین ارتباط وثیق دارد؛ شأن و ارزش دینی و گویی تقدس دارد؛ جهت‌یابی دارد همچنین در فرهنگ اسلامی علم با اخلاق نسبتی تنگاتنگ و ناگسستنی دارد و اسلام علم نافع را تشویق و ترغیب می‌کند نه علم مرده را. علم نافع یعنی آن علم برای ذات عالم، تعالی و رشد ایجاد کند و سپس برای جامعه و چنین علمی برای جامعه آسیب نمی‌رساند. چنین علمی از مجرای حق سرچشمه می‌گیرد.
سعیدی روشن اظهار کرد: علامه طباطبایی در المیزان فرمودند ابزارهای باطل انسان را به حق و حقیقت نمی‌رساند بنابراین ما در علم و تحقیق همواره باید این نکته را در نظر بگیریم که حقی از کسی ضایع نکنیم و استفاده ناروا از علم نداشته باشیم. ما باید در گردآوری‌ها صادق باشیم و بدانیم عمل حتماً یک خصوصیت جمعی دارد و باید از علوم پیشینیان با صداقت و استناد استفاده کنیم و داوری علمی ما هم باید به کشف واقع منتهی شود و ما را به حجت و معرفت معتبر برساند.
نظر شما :