نیازمند مدیریت راهبردی و تحول ساختاری در مساجد هستیم

به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، به نقل از خبرگزاری شبستان: مساجد همواره در طول تاریخ اسلام نقش فزاینده‌ای در گسترش فرهنگ و تمدن داشته‌اند تا جایی که هر کسی از دولت‌های ممالک اسلامی، اهتمام خود را بر تاسیس مساجد بزرگ با امکانات قابل توجه می‌گذاشتند تا از این رهگذر بتوانند توجه اقشار مختلف به ویژه اندیشمندان را برای تربیت شاگردان در حوزه‌های مختلف علوم، به این مکان مقدس جلب کرده و میزبان آنان باشند تا مسجد صرفا به عنوان محل عبادت تعریف نشود، بلکه مکانی عبادی، سیاسی، علمی، فرهنگی و تمدنی شناخته شود و همین تاثیرها را نیز در جامعه بگذارد.

بر آن شدیم با توجه به آغاز به کار دولت چهاردهم، گفت‌وگویی با تنی چند از اندیشمندان و اساتید حوزوی و دانشگاهی در رابطه با نقش و جایگاه مسجد در جامعه داشته باشیم، در این راستا نظرات حجت‌الاسلام «روح الله توحیدی‌نیا» عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و پژوهشگر و نویسنده حوزه تمدن اسلامی را جویا شدیم که در ادامه حاصل آن را در ادامه می خوانید:

نقش مسجد در پیشرویِ سیاسی فرهنگی دولت‌های مختلفی که تاریخ ایرانِ اسلامی را تجربه کرده است، چیست؟

ابتدا باید توجه داشته باشیم که آنچه نیت و مقصود انقلاب اسلامی بود ارتقای جایگاه مسجد بوده است. مسجد باید به جایگاه اصلی‌اش یعنی آنچه در زمان رسول اکرم(ص) بوده تبدیل می شد. در آن دوره مسجد بدون هیچ اغراقی، محور تصمیم گیری‌های کلان و مهم و تاریخی، محور ایجاد و تحقق همبستگی و آمادگی عمومی و محل رشد و ارتقای تفکر عمومی بوده است؛ اینکه پایگاه اصلی اسلام به عنوان یک مکان کجا باید قرار بگیرد سوال مهمی بود و البته چه پایگاه و مکانی بهتر از خانه خدا یعنی مسجد،  که این فلسفه دنبال کردن اهداف مختلف از سوی پیامبر(ص) در چنین مکانی است. امام راحل نیز برای مسجد جایگاه و ارزش والایی را قائل بود در واقع ما در این روزگار باید به نگاه آرمانی و مطلوب امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری به مسجد توجه داشته باشیم که زیربنایی متاثر از نگرش پیامبر (ص) است.

 از سوی دیگر از ابتدای انقلاب اسلامی، پایگاه انقلاب، مساجد بود، یعنی ما آغاز خوب و بجایی داشتیم، اما انتظار می رفت این نقش هم حفظ شود و هم بتواند در طول زمان، مساجد با توجه اقتضائات و نیازهای کنونی جامعه، محوریت فکری، فرهنگی، سیاسی و حتی اقتصادی شود؛ یعنی اگر مسجد و جماعت مومنین بخواهند پیشرفتی از جهات فوق داشته باشد، یک رکن و محور امورات را باید مسجد قرار دهند البته که اگر چنین می بود، مسجد باید جایگاه اجتماعی خود را نیز حفظ می کرد و نیازی نبود که کار مستقلی برای این منظور صورت بگیرد.

البته از قدیم یک تصوری وجود داشت که پایگاه مردمی به وسیله مردم اداره شود؛ بنابراین، مساجد باید با محوریت خود مردم، اهداف را دنبال کنند و از این رو نیاز به مدیریت و حمایت دولت نیست. این درحالی است که در دولت جمهوری اسلامی ایران، گام های سیاسی بدون دخالت مسجد جلو نمی رود. ما در دولت های گوناگون رفتارهای متنوعی را دیده ایم. حمایت‌ها از سوی تمامی نهادهای دولتی و غیردولتی صورت گرفته است که البته یکسان نبوده و به طور معمول دولت هایی که با شعارهای انقلاب روی کار آمده اند در بهره مندی از مساجد موفق تر بوده‌اند؛ در مقابل دوره هایی هم بوده است که حمایت های دولتی کنار گذاشته شده و برخی چنین خطی را دنبال می کردند که مسجد جای عبادت است و عبادت را هم فقط در جنبه های معنوی می دیدند؛ یعنی می‌خواهم تاکید کنم که این عدم حمایت و پشتیبانی بر اساس یک زاویه نگاه است؛ در حالی که مسجد پایگاه عبادت در همه عرصه های مادی و معنوی، فردی و اجتماعی و سیاسی و اقتصادی است.

از سوی دیگر ما در طول یک دهه گذشته این هویت بخشی به مسجد را با هدایت های مقام معظم رهبری بهتر احساس کردیم. در امر تربیت و آموزش های دینی، در حل مسائل اجتماعی و اقتصادی در دوره کرونا یا در موضوع سختی های اقتصادی برای اقشار ضعیف، وقتی مساجد به میدان آمدند، روشن شد که آن جماعت در مسجد می تواند چگونه به معنی واقعی کلمه، کشور را از افتادن در بحران های احتمالی، نجات دهد.  

امروز مساجد چگونه می‌توانند این جایگاه پیشران و تاثیرگذار را در سطح جامعه و به ویژه در رده تصمیم‌گیران و تصمیم‌سازان جامعه اسلامی یا همان دولتمردان داشته باشند؟

امروز دولت در تمامی عرصه هایی که مشغول فعالیت است می تواند از ظرفیت های مسجد استفاده کند، اما شروطی دارد. اولاً باید باور قلبی به جایگاه محوری مساجد در اسلام باشد و در وهله دوم نگاه صادقانه و همراه با اعتماد به ظرفیت های مساجد وجود داشته باشد. اگر چنین بود اهتمام به از بین بردن آسیب ها و چالش های موجود در مساجد و بازگرداندن مسجد به جایگاه محوری و موثر خود برای شراکت عموم مردم در تمامی صحنه‌های اجتماعی و اقتصادی، می‌تواند به عنوان یک محور مطرح باشد.  

ما در طول انتخابات ها شاهد هستیم که نامزدها برنامه‌های خود را ارائه می دهند یا وزرای پیشنهادی دولت در هنگام کسب رای از مجلس، از برنامه های خود دفاع می کنند، اما فکر می کنید جایگاه مسجد در این میان کجاست؟ مسجد امروز در تمامی نقاط کشور، محل حضور بهترین و والاترین سرمایه ها و نیروهای انسانی پاک، انقلابی، جهادی است، یعنی از مساجد، به ویژه مساجد فعال، چنین امری فهمیده می شود، نه صرفا یک محل ساخته شده برای عبادت لذا با این نگاه انتظار می رود در بخش مسائل فرهنگی یکی از ۱۰ سوال اصلی از تمامی مسئولین اجرایی این باشد، که برای این ظرفیت و بهره مندی از آن چه برنامه ای دارند؛ البته در پرسش از وزرای فرهنگ یا آموزش و پرورش همواره این موضوع باید در صدر پرسش ها قرار بگیرد.

اخیرا مصوبه ای در مجلس داشتیم که به منظور حمایت و پشتیبانی از امور مساجد کشور بدون دخالت در امور داخلی و اجرایی مساجد، شورایی در استان‌ها به ریاست نماینده ولی فقیه و امام جمعه مرکز استان و دبیری سازمان تبلیغات اسلامی و عضویت سازمان بسیج مستضعفین، اداره اوقاف و امور خیریه، شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی، مدیریت برادران و خواهران حوزه‌های علمیه، شهرداری مرکز استان، مراکز رسیدگی به امور مساجد و نهادها و دستگاه‌های اجرایی مرتبط به امور مساجد در استان‌ها تشکیل می شود که این کار بسیار خوبی بوده است اما مساجد امروز برای مدیریت در عرصه های راهبردی نیازمند برنامه جدی و چشم اندازهای مشخص هستند و ما در این موضوع مشکل جدی داریم لذا امید می رود که به این موضوع توجه جدی شود.  

اگر رهبر معظم انقلاب تاکید دارند که در مساله ای مثل عدالت، یک گروه بنشینند و فقظ کارشان این باشد که بررسی کنند مصوبات دولت چه نقشی در ارتقای عدالت اجتماعی دارد، باید به این دغدغه توجه کنیم. از یک زاویه، یک گروه می توانند به دنبال کشف بهره مندی از ظرفیت های مسجد و ارتقای نقش آن  در تمامی صحنه ها داشته باشند. این نگاه است که باعث می شود مسجد، تبدیل به محل حضور همه اقشار شود. مردم به خوبی طعم انسجام و همبستگی دینی را می فهمند و این برای ما امنیت و روابط اجتماعی متعالیه را پدید خواهد آورد.

فکر می کنید که اساسا دولت برای تبدیل دوباره مسجد به آن توصیف مشهور امام راحل که فرمودند: «مساجد سنگرند»، چه اقداماتی را باید انجام دهد؟

مقام معظم رهبری تعبیری دارند مبنی بر اینکه یکی از ابتکارات مهم امام بزرگوار ما، همین بود که از اول انقلاب مساجد را محور قرار دادند. آن روزهای اول انقلاب، آنهایی که یادشان است میدانند که همه‌چیز در هم ریخته بود: سلاح بیاورند، جمع کنند، از اینجا بردارند، [نکند] دستهای غیر مأمونی به کارهایی دست بزنند؛ مرکز تشکّل لازم بود، هسته‌ی مرکزی لازم بود؛ این هسته‌ی مرکزی را امام بلافاصله همان روز اوّل، حتّی قبل از اینکه اعلام پیروزی بشود، معیّن کردند: مساجد. هرکس از هرجا مثلاً سلاح دست می‌آورد، ببرد [به مساجد]. بعد هم یک سازمان‌دهی عظیم مسجدی تشکیل شد و به وجود آمد که همان کمیته‌های انقلاب بودند، که تا مدّتهای طولانی همه‌ی کارهای انقلاب را اینها انجام میدادند، و درواقع همه‌ی کارهای کشور را اینها انجام می دادند. این معنی سخن امام (ره). ایشان در پایان این فرمایش شان، خلاصه می‌کنند که در واقع همه کارهای کشور اینجا انجام می شد. هویت مساجد ما ظرفیت مساجد ما باید به این جایگاه نزدیک و نزدیک تر شود.

اکنون اگر ما امروز در آمارها می بینیم که ۹۷ درصد شهدای این کشور، مسجدی بوده اند این یعنی هویت مسجد با انقلاب اسلامی و اهداف آن تعریف شده است. بازگشت به این عرصه نیازمند یک مدیریت راهبردی است. نیازمند محوریت دادن به برنامه های پنج ساله و ۱۰ ساله در مساجد با حضور و پیگیری نمایندگان دولت و نهادهای مردمی است. برنامه های معمول و مناسبتی مهم است اما نگاه صحیح باید این باشد که مسجد در ۲۰ سال آینده باید محور حرکت انقلاب اسلامی در تمامی صحنه های سیاسی و اجتماعی کلان باشد. امروز مساجد این نقش را در صحنه های سیاسی و اجتماعی در سطوح پایین تری دارند و دولت در این زمینه مسئول است و البته که تجربه نشان داده که دولت توانایی لازم در این عرصه را دارد.  

در این مجال می خواهم دوباره توجه مخاطبان را به این مساله بدهم که مسجد باید پایگاه قرآن و اهل بیت(ع) باشد؛ البته این موارد متمایز از بحث من است، حرف من این است که ما بیش از مدیریت محتوا و مسائل درون مساجد، امروز نیازمند مدیریت راهبردی و هدفمند و تحول ساختاری هستیم بنابراین چنین نقشی باید رصد هم بشود. برنامه های مساجد نباید براساس گزارش‌ها ارزیابی شود. ما نیازمند معیارهای کیفی و دقیق تر برای انتخاب، برنامه ریزی و اجرای هر برنامه ای در مساجد هستیم.