دلایل اعتبار و حجیت سیره پیامبر(ص)

حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمد داوودی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، در گفت‌وگو با ایکنا از قم، درباره آشنایی با لغت و اصطلاح سیره اظهار کرد: سیره در لغت به معنای هیئت و چگونگی است. برای سیره در کتب لغت و در استعمالات فنی سه معنا ذکر شده است؛ چگونگی که معنای لغوی آن است و در قرآن کریم هم سیره به همین معنا به‌کار رفته است، در آنجایی خداوند به حضرت موسی در آیه ۲۱ سوره مبارکه طه می‌فرماید: «قَالَ خُذْهَا وَلَا تَخَفْ سَنُعِیدُهَا سِیرَتَهَا الْأُولَى، آن را بگیر و مترس که بی‌درنگ آن را به کیفیت اولش باز می‌گردانیم.»

وی ادامه داد: معنای دوم سیره به معنای تاریخ زندگی است و معنای سوم، معنایی است که شهید مطهری بیان کرده است، به‌عنوان درک و قاعده زندگی. سیره به ۲ قسمت تقسیم می‌شود؛ سیره عملی و قولی که به چگونگی سخن گفتن پیامبر(ص) می‌پردازد.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با بیان دو اصطلاح، افزود: سیره با سنت تفاوت‌هایی دارد. گاهی در زبان فارسی این دو واژه را مترادف در نظر می‌گیریم. سنت به معنای طریقه و روش است، برای نمونه وقتی در مجلسی که برگزار شده بود و در آن عمر نیز زخمی بود، شرط بیعت با امیرالمؤمنین علی(ع) را پایبندی به سنت شیخین(ابوبکر و عمر) گذاشتند.

داوودی گفت: در اینجا سنت به معنای طریق و روش است که حضرت این شرط را قبول نکردند. سنت شامل سه بخش قول، فعل و تقریر معصوم است. در فقه و اصول ما وقتی سخن از سنت معصومین(ع) به میان می‌آید، این بعد یادآور می‌شود. در واقع سیره به چگونگی زندگی پیامبر توجه دارد اما سنت به افعال و گفتار پیامبر توجه دارد.

چگونه سیره پیامبر(ص) برای ما حجیت دارد

وی افزود: اما سؤالی که پیش می‌آید این است که چگونه سیره پیامبر برای ما حجیت دارد. دلایل متعددی برای اعتبار سیره پیامبر(ص) وجود دارد؛ اولین نکته ذیل اثبات حجیت این است که به وضوح می‌دانیم که پیامبر(ص) مبعوث شد تا پیام‌آور خداوند باشد، بنابراین حرف و گفتارش با مردم عادی متفاوت است به گونه‌ای که گفتار پیامبر(ص) با گفتار دانشمندان نیز متفاوت است چون دانشمندان مأموریتی از جانب خدا ندارند اما پیامبر(ص) از جانب خداوند متعال مأموریت دارد.

این استاد درباره نحوه پی‌بردن به صحت سخنان پیامبر(ص)، ادامه داد: اما اینکه چگونه متوجه شویم که همه حرف‌های پیامبر(ص) از جهت نبوت و رسالت خویش بوده است را قرآن کریم در آیات ۳ و ۴ سوره مبارکه نجم پاسخ داده که می‌فرماید: «وَمَا یَنْطِقُ عَنِ الْهَوَى إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْیٌ یُوحَى؛ و از سر هوس سخن نمى‏ گوید این سخن بجز وحیی که وحى مى‌شود نیست.»

وی اضافه کرد: بنابراین با استناد به این آیه متوجه می‌شویم که سخنان و اعمال پیامبر(ص) هرگز از روی هوی و هوس نیست. علاوه بر این، آیاتی مبتنی بر وجوب اطاعت از پیامبر(ص) وجود دارد.

داوودی با بیان چند مصداق قرآنی گفت: در آیه ۵۹ سوره مبارکه نساء می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ وَأُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ، ای اهل ایمان! از خدا اطاعت کنید و [نیز] از پیامبر و صاحبان امر خودتان [که امامان از اهل بیت اند و چون پیامبر دارای مقام عصمت می باشند] اطاعت کنید.»

عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه ادامه داد: خداوند در آیه ۷ سوره مبارکه حشر می‌فرماید: «وَمَا آتَاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا، آنچه را فرستاده [او] به شما داد آن را بگیرید و از آنچه شما را باز داشت باز ایستید.» در آیه دیگری خداوند پیامبراکرم(ص) را اسوه حسنه معرفی می‌کند که هرگونه رفتار او الگویی برای ماست و الگوبرداری از او باعث سعادت و رستگاری در دنیا و آخرت می‌شود.

وی همچنین ضمن تأیید سیره اهل بیت(ع)، افزود: اهل بیت(ع) نیز به دلیل معصوم بودن و سند قرآنی آن که آیه تطهیر باشد، سیره و سنت‌شان برای ما حجیت دارد و ما باید از آنها اطاعت کنیم.

از چه راهی به سیره پیامبر(ص) پی ببریم

داوودی با بیان اهمیت صدق منابع نقل سیره پیامبر(ص)، اظهار کرد: اینکه از کجا و از چه راهی به سیره پیامبر(ص) پی ببریم نیز از نکات مهم است. راهش این است که آنچه به‌عنوان سیره در کتب نقل شده است، متواتر باشد تا جملگی به آن باور داشته باشند و اگر متواتر نباشد باید ببینیم که در سلسله حدیث چه افرادی آن را بیان کرده ‌اند و دیگر نکته درباره اینکه چگونگی پی بردن به سیره، موثق بودن تمامی افراد بیان کننده آن است تا بتوان به اعتماد کرد.

وی افزود: اینکه آیا قرآن کریم به بیان سیره پیامبر(ص) پرداخته، باید گفت که تمامی مطالب راجع به جنگ‌های پیامبر اکرم(ص) که در سور آمده است، روابط و داستان‌های پیش آمده پیامبر(ص) با زنانشان و جریان ‌های منافقین، همگی به‌صورت غیرمستقیم سیره پیامبر(ص) را بیان می‌کنند.

داوودی گفت: آیاتی نیز مستقیماً سیره پیامبر(ص) را بیان می‌کند. برای نمونه، در آیه ۱۲۸ سوره مبارکه توبه، تفصیل کاملی از سیره پیامبر(ص) داده شده است. در آنجا خداوند متعال می‌فرماید: «لَقَدْ جَاءَکُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِکُمْ عَزِیزٌ عَلَیْهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِیصٌ عَلَیْکُمْ بِالْمُؤْمِنِینَ رَءُوفٌ رَحِیمٌ؛ قطعا براى شما پیامبرى از خودتان آمد که بر او دشوار است‏ شما در رنج بیفتید به [هدایت] شما حریص و نسبت به مؤمنان دلسوز مهربان است.»

این استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: این آیه بخشی از سیره پیامبر(ص) را بیان می‌کند که ایشان بسیار به رفاه و سعادت مردم اهمیت می‌دادند. یکی دیگر از خصوصیات و سیره ای که در ذیل همین آیه بیان شده است، رئوف بودن نسبت به مؤمنین و نیز ناراحتی حضرت(ص) از به سختی افتادن مؤمنین است.

عضو هیئت علمی حوزه و دانشگاه در پایان اظهار کرد: همواره در سیره پیامبر(ص)، شاهد حرص ایشان بر هدایت مردم و حرص بر دوست‌داشتن و رئوف بودن ایشان نسبت به مردم به‌ویژه مؤمنین، بوده ‌ایم. آیه ۴۵ و ۴۶ سوره مبارکه احزاب نیز به بیان سیره پیامبراکرم(ص) می‌پردازد. خداوند متعال در این آیات می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِنَّا أَرْسَلْنَاکَ شَاهِدًا وَمُبَشِّرًا وَنَذِیرًا. وَدَاعِیًا إِلَى اللَّهِ بِإِذْنِهِ وَسِرَاجًا مُنِیرًا اى پیامبر ما تو را [به سمت] گواه و بشارتگر و هشداردهنده فرستادیم، و دعوت‏ کننده به سوى خدا به فرمان او و چراغى تابناک.» ۵ صفت در این آیه برای پیامبراکرم(ص) بیان شده که همگی سیره حضرت هستند.