تولید علم و تربیت نیروی انسانی صالح و کارآمد؛ مهم ترین هدف پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

فرهنگ و جهان بینی قوام جامعه
حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمد باقر سعیدی روشن، رئیس پژوهشگاه حوزه و دانشگاه عنوان کرد؛ هدف اصلی و مهم در پژوهشگاه، تربیت نیروی انسانی صالح وکارآمد برای جامعه، و تولید علم و توسعه مطالعات در عرصه علوم انسانی است. وی بنیادی ترین عنصر قوام یک جامعه را فرهنگ یک جامعه دانست و افزود:  البته فرهنگ جامعه بر پایه بینش و جهان بینی افراد جامعه استوار است. وی افزود هدف اساسی انقلاب اسلامی ایران که در ذات خود یک انقلاب فرهنگی بود احیای ارزش ها و فرهنگ اصیل اسلامی بود.

وی در آغاز گفتگو به رابطه علم و دین در عصر جدید اشاره کرد و گفت: رابطه و نسبت علم متعارف بشر از طریق تجربه و تعقل و شهود، و دین با منشأ الهی از طریق معرفت وحیانی، از مسائل دیرین تاریخ حیات بشر است. مسئله علم و دین در دوره پس از رنسانس به ویژه در قلمرو علم تجربی و دین یهودی مسیحی غرب به صورت جدی طرح شد.

رئیس پژوهشگاه حوزه و دانشگاه اذعان داشت: چگونگی بررسی نسبت علم و دین و نتیجه ای که بر آن مترتب می شود با هویت اصلی جامعه یعنی فرهنگ ارتباط دارد. وی بیان داشت: فرهنگ ریشه درنگاه و جهان بینی آحاد جامعه دارد. براین اساس جهان بینی، نظام ارزشی افراد را شکل می‌دهد و نظام ارزشی بدنبال خود نظام انگیزشی ارادی آدمی را پدید می‌آورد و بُعد انگیزشی وجود انسان زمینه های رفتار افراد جامعه را شکل می‌دهد، ملاحظه این فرایند نشان‌ می دهد که در تمام این مراتب، آگاهی افراد جامعه، نقش کلیدی و مؤثر دارد.

علم مدرن و تغییر فرهنگ، جهان بینی و ارزش ها در غرب
استاد قرآن پژوهی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، در ادامه خاطر نشان کرد: رابطه دین و علم در دوره رنسانس که جهان غرب به کشف زوایای عالم طبیعت توفیق یافت، شکل حادتری به خود گرفت و نوعی منازعه میان علم و دین را در غرب دامن زد و فرهنگ و جهان بینی و ارزش ها را درغرب دگرگون کرد. این همه در حالی بود که علم تجربی جدید با وجود مزایا و خدماتی که برای آسایش بشر آورد، در ذات خود دچار نقصان های جدی بود. علم مدرن بجای استفاده از همه روش های کسب معرفت، به علم حسی تجربی تنازل یافت و به جای کشف حقیقت، سلطه برطبیعت را پیشه خود کرد، و به جای مطالعه همه ساحات حقیقت، موضوع تحقیق خود را ماده و تحولات ماده قرار داد. انفصال علم مدرن از ارزش ها نیز آسیب های فراوانی در حوزه محیط زیست جهان برجا گذاشت و مخاطرات جبران ناپذیری را در عرصه حیات انسان و مناسبات اجتماعی و ارزش های معنوی پدید آورد که بسادگی قابل اغماض نیست.   

علم در سنت عقلانی وحیانی اسلام
دکتر سعیدی روشن افزود: اما علم درسنت عقلانی اسلام ماهیت کشف واقع دارد و مبادی معرفت انسان محدود به حس و تجربه نیست. علم تجربی بخشی از دانش انسان است و ظرفیت وجودی انسان در بهره گیری ازعقل برهانی و شهودی، گستره معرفت او را از سطح واقعیات فیزیکال عبور می دهد و حقایقی از هستی را برای بشر مکشوف می سازد که طریق تجربی ناتوان به دستیابی آنهاست. افزون براین اساسا علوم تجربی همه قوانین علمی خود را وامدار مبانی عقلی پیشاتجربی است.  در این نگاه  معرفت وحیانی پیامبران بخش دیگری از معرفت حقایق متافیزیکی بسوی بشر و روح تعالی جوی انسان است که اعتبار آن منوط به تجربه مشاهدتی نیست. بنابراین موضوع معرفت، ماهیت و هدف آن و روش معرفت در اسلام، تمایز اساسی با علم مدرن غرب دارد. همچنان که رکن دیگر از خصلت های علم در اسلام، انضمام آن با ارزش های اخلاقی است. در سنت عقلانی اسلامی که متخذ از قرآن و سنت معصوم است، علم آن گاه دارای ارزش قدسی است که در مرتبه نخست سبب رشد و تعالی توحیدی وجود عالِم گردد و در مرتبه بعد فایدت بخش برای جامعه و بلکه جهان طبیعت باشد.  

جهان بینی اسلامی و آمیختگی علم با ارزش ها
رئیس پژوهشگاه حوزه و دانشگاه پیرامون جایگاه علم در اسلام گفت: مسلمانان بر اساس انگیزه دینی در پی شناخت کتاب خلقت وجهان، و کتاب تدوین و قرآن خداوند، علوم مختلف را فراگرفتند. دانش طلبی در اسلام ارزشمندترین فضیلت برای انسان شمرده شد. سر منشأ این همه، جهت گیری قرآن بود که علم را ارجمند دانست و جهل را منقصت عظیم انسان شمرد. همچنان که سنت گفتاری و رفتاری پیامبر اسلام صلوات الله علیه بر فضیلت بخشی علم و عالم و مبارزه با جهل و نابخردی بود. وی افزود: دنیای اسلام با چنین انگاره ای از علم، فرهنگ و تمدن اسلامی والای خود را‌ پدید آورد که شامل علم دین و علم دنیا، وعلم نظری و عملی می‌شد. در فرهنگ و جهان بینی اسلامی، جهان طبیعت به مثابه آیات و نشانه های آفرینش و حکمت خداوند مطالعه شد وعلم ابزارخدمت و هدایت بشرتلقی گردید.  

راهبرد ما در مواجهه با علم مدرن
حجت‌الاسلام والمسلمین سعیدی روشن، بیان داشت: علوم جدید که با ترجمه آثاردانشمندان مغرب زمین وارد کشور های مسلمان شد،  به ویژه در حوزه علوم انسانی مانند اقتصاد، مدیریت، روان شناسی، جامعه شناسی و مانند آن با اتکا بر روش تجربی و پیش فرض های خاص جهان شناختی و انسان شناختی غرب طرح و پردازش شده است. آشکار است که توقف بر این روش معرفتی، و اتکا بر پیش فرض های مادی از هستی و انسان و حصرگروی برانسان مداری دنیوی، پیوسته ما را از جهان بینی، فرهنگ و ارزش ها و هویت خود دور می کند.
وی اظهار داشت مسأله اصلی این است که ما باید علم و فناوری مدرن و از جمله علوم انسانی غرب را درانگاره متافیزیک الهی اسلامی و معرفت شناسی عقلانی وحیانی، به شیوه عمیق اما با نگاه نقادانه فهم و دریافت کنیم. زیرا جمود و چشم بستن برعلم از یک سو، و علم زدگی و پذیرش مقلدانه هرآن چه به نام علم تجربی وارد شده از سوی دیگر، هر دو آسیب زاست. جمود عقب ماندگی را بر جای می نهد و علم زدگی و تلقی وحی انگارانه نظریه ها بی توجه به خطاهای درونی و پیش فرض های باطل و ماده انگارانه ازهمه ساحت های عالم و آدم، سبب زوال بنیان های اصیل اعتقادی و ارزشی خواهد شد. و درمرتبه دوم راهبرد ما این است که بر اساس متافیزیک علم در اسلام و سنت عقلانی علم اسلامی متخذ از محکمات قرآن و سنت معصوم، به تولید علم و فناوری بپردازیم تا زمینه احیای فرهنگ و تمدن خرد بنیاد و جامع نگر اسلامی فراهم آید.   

رویکردهای پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
وی افزود: هدف اول پژوهشگاه، تربیت نیروی انسانی صالح و کارآمد بر اساس چارچوب های نظری علم اسلامی درهمراهی با تعقل، اخلاق و ارزش های انسانی و برای خدمت به جامعه است. در این راستا پژوهشگاه دانشجویانی را در سطح تحصیلات تکمیلی تربیت می کند و فعالیت های آموزشی خود را در دو گروه دانشجویان ملی و همینطور دانشجویان بین المللی با کیفیت روش و مضمون دنبال خواهد شد.

مطالعات نظری درعلوم انسانی
دکتر سعیدی روشن تصریح کرد: رُکن اساسی دیگر در فعالیت های پژوهشگاه، رویکرد تولید علم در عرصه علوم انسانی است که پایه های تعالی و رشد یک جامعه و پیدایش تمدن را متضمن است. وی در ادامه گفت: تولید علم کاری اساسی، عمیق و زمان براست، تولید نظریه های محض در عرصه علوم انسانی همچون؛ فلسفه علوم انسانی، فلسفه تعلیم و تربیت، فلسفه اقتصاد، فلسفه مدیریت، فلسفه حقوق ومانند آن بر اساس مبانی متافیزیکی و سنت عقلانی علم اسلامی جهت بخش علوم انسانی اسلامی است. چنان که اشاره شد مبانی علم در اسلام هم موضوع علم انسانی را از سطح انسان تنازل یافته در مجموعه عصب ها و فعل و انفعالات فیزیکی و شیمیایی به سطحی راقی از انسان ارتقا می دهد که افزون بر خاستگاه های جسمانی، دارای نفخه روح الهی و نفس مجرد انسانی با خصلت های  فطرت مداری، شعورمندی و برخورداری از هویت ارادی است که شأن خلیفه اللهی را دارد.
وی افزود علوم انسانی اجتماعی با این ساز وکار، انسانی را مدار مطالعه خود قرار می دهد که وجودی ورای همه موجودات دارد. تدوین مناسبات حیات فردی و اجتماعی این انسان با نظر به زیست و سعادت به هم پیوسته دنیا و آخرت اقتضاآت خاص خود را دارد و نمی توان صرفا بر اساس مبادی دانش تجربی ترسیم و مقوله بندی گردد. از این منظر در توصیف حقیقت جهان و انسان، لسان وحی آفریدگار جهان و انسان و نقش عقل، هم مددکار علوم انسانی دربُعد موضوع شناسی علم  انسانی است، و هم جهت بخش چارچوب و روش علوم انسانی است، و هم غنابخش مضمون یافته ها و نظریه های علوم انسانی و اجتماعی است.

مطالعات کاربردی در علوم انسانی
وی، ضمن بیان اهداف مهم پژوهشگاه، جهت گیری دیگر در مطالعات علوم انسانی در پژوهشگاه را، معطوف به نیازهای جامعه و نظام اسلامی دانست. برهمین اساس برخی از پژوهش ها در گروه های علمی، مرتبط با مسائل کلان و تصمیم سازی، یا مرتبط با حوزه تقنین، و یا مرتبط با نیازهای کاربردی جامعه بوده است. به مثال پذیرش مأموریت مسائل فرهنگی حاشیه نشینی در کلان شهرها از سوی پژوهشگاه، ورود به حوزه مشاوره و سلامت معنوی، مسائل مربوط به مطالعات خانواده، مطالعات مربوط به آموزش و پرورش، مطالعات مربوط به حوزه مدیریت و حکمرانی و مانند آن در این راستا ارزیابی می شود.

اشراف بر تاریخ و فلسفه علم اسلامی و علم مدرن شرط لازم تحول علوم انسانی
رئیس پژوهشگاه حوزه و دانشگاه عنوان کرد: تحول علوم انسانی مستلزم آن است که: 1. از سویی محققان ما تاریخ علم در فرهنگ اسلامی و فرایندها و ابعاد آن را به خوبی بشناسند. 2. از سوی دیگرهستی شناسی ومعرفت شناسی فلسفه اسلامی به ویژه حکمت متعالیه صدرالدین شیرازی را به خوبی درک کرده باشند 3. نسبت به منظومه معارفی قرآن و متون روایی، بر اساس یک الگوی معنی شناختی متقن، احاطه کافی  یافته باشند. 4. به یک مدل متقن فلسفه علم  اسلامی دست یافته باشند؛ 5. تاریخ علم مدرن را به خوبی دریافت کرده باشند؛ 6. پارادایم علم مدرن و عناصر مولد آن را خوب فهم کرده باشند. برخورداری از این آگاهی ها البته شروط لازم برای حرکت در مسیر تحول علوم انسانی اسلامی است.    
 بی گمان تحول علوم انسانی و پیدایش علم و تمدن نوین اسلامی، عاری ازآسیب های علم جدید، اقدامی سترگ، اما خدمتی عظیم به جهان بشریت است که امروز مبتلا به بحران های بزرگ علم و فناوری بریده از ارزش ها و توحید و معنویت؛ همچون جنگ های خانمان سوز ومانند آن است.

حجت‌الاسلام والمسلمین سعیدی روشن، برنامه های هفته پژوهش امسال پژوهشگاه را مرتبط به جریان مقاومت اعلام کرد و گفت: برنامه اصلی ما معطوف به جریان مقاومت و نقش علوم انسانی در ایستادگی و مقاومت امت اسلامی در مقابل زورگویان عالم است. وی تبیین راهبرد مقاومت را اساس کارهفته پژوهش دانست و اظهار داشت؛ راز ماندگاری حیات تمدنی اسلام، پایداری در مقابل اشغال و نسل کشی و فساد در زمین از سوی مستکبران است که در سرزمین های اسلامی فلسطین و غزه و لبنان و سوریه در حال وقوع است.