گزارش برگزاری پیش نشست سوم همایش ملی حاشیه نشینی در دانشگاه فردوسی مشهد

به همت دفتر هم‌اندیشی استادان و نخبگان دانشگاهی دانشگاه فردوسی مشهد و با همکاری پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، سومین پیش‌نشست از سلسله نشست‌های همایش ملی «حاشیه‌نشینی» روز یکشنبه ۱۸ خرداد ۱۴۰۴ در تالار دکتر رجائی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد.

این نشست با حضور دکتر غلامرضا صدیق اورعی، دکتر حسین اکبری و دکتر مهدی کرمانی از اعضای هیئت علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد، دکتر حفیظ‌الله فولادی (رئیس پژوهشکده علوم اجتماعی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و رئیس همایش ملی حاشیه‌نشینی)، دکتر محمد داوری (عضو هیئت علمی گروه جامعه‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و دبیر علمی همایش ملی حاشیه‌نشینی)، دکتر علیرضا زمانی بهابادی (دبیر دفتر هم‌اندیشی استادان و نخبگان دانشگاهی دانشگاه فردوسی مشهد) و جمعی از اعضای هیئت علمی دانشگاه برگزار شد و به بررسی علمی پدیده حاشیه‌نشینی اختصاص داشت.

در ابتدای این نشست، دکتر علیرضا زمانی، دبیر علمی نشست و عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد، به تبیین اهداف نشست پرداخت و ضمن معرفی همایش ملی «حاشیه‌نشینی»، بر اهمیت هم‌اندیشی میان استادان دانشگاه برای تحلیل علمی این پدیده اجتماعی تأکید کرد. وی افزود: این نشست در چارچوب پیش‌نشست‌های رسمی همایش ملی حاشیه‌نشینی برگزار می‌شود و تلاش دارد زمینه‌ای برای تبادل دیدگاه‌های بین‌رشته‌ای و بهره‌گیری از ظرفیت نخبگان علمی کشور در تحلیل و مواجهه با مسئله حاشیه‌نشینی فراهم آورد.

سپس دکتر حفیظ‌الله فولادی، رئیس گروه علوم اجتماعی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ضمن تشریح محورهای اصلی همایش ملی حاشیه‌نشینی، بر ضرورت تعامل نهاد علم با نهاد سیاست‌گذاری در حل مسائل اجتماعی تأکید کرد و ابراز امیدواری نمود که این نشست‌ها زمینه‌ساز ارائه راهکارهای علمی برای رفع معضلات حاشیه‌نشینی در کشور باشد.

در ادامه، حجت‌الاسلام دکتر محمد داوری، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، با اشاره به ظرفیت‌های نهاد دانشگاه در طراحی راهبردهای مؤثر در حوزه سیاست اجتماعی، نقش مطالعات راهبردی و تحلیل‌های مسئله‌محور را در کاهش آسیب‌های ناشی از حاشیه‌نشینی حائز اهمیت دانست.

در بخش سخنرانی‌های علمی نشست، دکتر حسین اکبری، عضو هیئت علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد، با ارائه تحلیلی جامعه‌شناختی از پدیده حاشیه‌نشینی، اظهار داشت: حدود ۳۰ تا ۴۰ سال است که کشور با مسئله حاشیه‌نشینی مواجه است و علی‌رغم تلاش‌ها و برنامه‌ریزی‌های متعدد، به‌ دلیل پیچیدگی و پویایی این مسئله، دستاوردهای ملموسی حاصل نشده است.

وی افزود: رویکردهای سیاست‌گذاری باید از مدل‌های سنتیِ از بالا به پایین عبور کرده و به سمت مدل‌های مشارکتی و چندبخشی حرکت کنند. ایشان در ادامه با معرفی مدل شش‌مرحله‌ای سیاست‌گذاری در آسیب‌های اجتماعی، بر ضرورت درک همه‌جانبه از ماهیت دینامیک و متغیر پدیده حاشیه‌نشینی تأکید کرد و گفت: عدم شناخت دقیق ابعاد اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و حتی روانی این پدیده، موجب تصمیم‌گیری‌های سطحی و پرهزینه شده است.

دکتر مهدی کرمانی، عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد و طراح ارشد سیاست‌گذاری اجتماعی، نیز با تأکید بر زمینه‌های تاریخی و ساختاری حاشیه‌نشینی در ایران، بیان کرد: پدیده حاشیه‌نشینی، بازتابی از نابرابری‌های ساختاری و مداخلات گسترده اجتماعی در طول یک قرن گذشته است؛ از جمله یک‌جانشینی عشایر، اصلاحات ارضی دهه ۴۰، سیاست‌های تشویقی جمعیتی و تمرکزگرایی اداری.»

وی با ارائه تحلیلی کل‌نگر، تصریح کرد: تحولات ناشی از مهاجرت‌های گسترده به شهرهای بزرگ، به‌ویژه پس از جنگ، موجب شد که حاشیه‌نشینی دیگر فقط مسئله اقشار فرودست نباشد، بلکه امروز حتی بخشی از طبقه متوسط را نیز درگیر کرده است.. دکتر کرمانی همچنین بر ضرورت پیوند میان سیاست‌های مسکن، عدالت فضایی و توزیع متوازن امکانات اجتماعی تأکید کرد و افزود: «حاشیه‌نشینی نباید فقط به‌عنوان یک ناهنجاری دیده شود، بلکه باید آن را به‌عنوان نتیجه عملکرد نظام حکمرانی فضایی-اجتماعی درک کرد.

در ادامه، دکتر غلامرضا صدیق اورعی، استاد جامعه‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد، با ارائه تجربیات میدانی در زمینه مداخلات فرهنگی در مناطق حاشیه‌ای، تأکید کرد: هرگونه برنامه‌ریزی فرهنگی و اجتماعی باید از دل زندگی مردم بیرون بیاید و مبتنی بر مشارکت واقعی ساکنان باشد.

عضو هیئت علمی گروه جامعه شناسی، به تجربه موفق ایجاد مدارس تمام‌وقت با محوریت آموزش‌های فرهنگی و مهارتی در مناطق کم‌برخوردار اشاره کرد و گفت: این مدارس نه‌تنها نقش آموزشی دارند، بلکه به عنوان نهادهای اجتماعیِ زاینده، می‌توانند شبکه‌های حمایتی، هویتی و اخلاقی را در میان نسل جدید تقویت کنند.

دکتر اورعی ضمن تأکید بر نقش خیرین، نهادهای دینی و گروه‌های مردمی، افزود: «تقویت نهادهای مدنی محلی و آموزش‌های مهارتی در کنار آموزش رسمی، می‌تواند حلقه مفقوده سیاست‌های مداخله در حاشیه‌نشینی را پر کند.

در پایان نشست، شرکت‌کنندگان با طرح دیدگاه‌ها و تجارب تخصصی خود، بر لزوم تدوین سیاست‌های جامع، میان‌رشته‌ای و بومی‌سازی‌شده برای مواجهه با مسئله حاشیه‌نشینی تأکید کردند. همچنین مقرر شد یافته‌های این نشست به‌ عنوان بخشی از پشتوانه علمی همایش ملی حاشیه‌نشینی که در تابستان ۱۴۰۴ برگزار خواهد شد، مدنظر قرار گیرد.

منبع: https://b2n.ir/yj8449