دستاوردهای واقعه عاشورا برای انسان امروز و جامعه مدرن چیست؟

به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه به نقل از ایکنا، همزمان با ایام محرم و مراسم سوگواری شهادت حضرت اباعبدالله الحسین(ع)، به منظور بررسی و تحلیل واقعه عاشورا و فرهنگ و اهداف حرکت امام حسین(ع) و نیز دستاوردهای این واقعه برای انسان و جامعه امروزی، خبرنگار ایکنا از قم با آیت‌الله سیدمحمد غروی، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه و رئیس پژوهشکده علوم رفتاری پژوهشگاه حوزه و دانشگاه به گفت وگو پرداخته است که در ادامه تقدیم مخاطبان می شود.

ایکنا- به نظر شما نهضت امام حسین(ع) نوعی قیام (به معنای مصطلح آن در علوم سیاسی و جامعه شناسی) سیاسی تعریف می شود، یا یک حرکت اصلاح طلبانه و اصلاح گرانه با رویکرد امر به معروف و نهی از منکر است؟

حرکت و نهضت امام حسین(ع) یک حرکت چندجانبه است و این نیست که از یک جهت خاص آن را بررسی کنیم؛ اما اصل این بود که ایشان احساس کردند اگر با یزید آن هم با بافت هتاکانه آن که ظواهر را نیز حفظ نمی کرد بیعت کنند، چیزی از اسلام باقی نمی ماند، آن وقت کسی نمی توانست از اسلام واقعی پیروی کند، زیرا در آن زمان به تدریج این گونه فرهنگ سازی شده بود و با به عرصه آمدن یزید طبعاً اسلام آسیب جدی می دید.

امام حسین(ع) با اینکه حدود 10 سال در زمان معاویه زندگی کردند، اما فقط حرکت و سخنرانی داشتند و بعد از مرگ معاویه و مسئله بیعت گرفتن بود که حضرت احساس کردند مسائلی که در حال اتفاق افتادن است، برای اسلام خطرناک است و به همین علت زیر بار بیعت نرفتند و از مدینه به طرف مکه و از مکه هم به کوفه و بالاخره به کربلا هجرت کردند.

بهترین هدف در حرکت امام حسین(ع) وصیتی است که ایشان به محمد حنفیه می نویسند که به صورت مکتوب وجود دارد، امام در این وصیت بعد از حمد و ثنای الهی و شهادت به وحدانیت و رسالت پیامبر(ص) و اقرار به تمام عقاید، این گونه تعبیر می کنند که «من اگر خروج می کنم برای مقاصد دنیوی نیست و نیز برای این نیست که برای ملت مسلمان مشکل به وجود بیاورم، من برای خودخواهی و خوش گذرانی از مدینه خارج نشدم، بلکه به این منظور که در امت جد خودم اصلاح ایجاد بکنم، خارج می شوم»، یعنی برای اصلاح در موضوعات فرهنگی و ضد ارزش هایی که جای ارزش ها را گرفته بود و در مردم و تابعین و خواص پسرفت ایجاد کرده بود، یک حرکت این چنینی نیاز بود.

ایشان در ادامه می فرمایند: «من می خواهم امر به معروف و نهی از منکر انجام دهم»؛ پدیده زشت و منکری که در جامعه پدید آمده و جامعه معروف را پس زده است؛ امام می خواهند حرکتی انجام دهند که معروف در جامعه حاکم شود و نیز می فرماید: «و می خواهم در همان مسیری که جدم و پدرم حرکت کردند، حرکت کنم و اگر کسی از من پذیرفت، خداوند به حق سزاوارتر است.»

این حرکت، یک حرکت اصلاحی است، امام حسین(ع) در مسیر مدینه به مکه ملاقات های زیادی با خواص دارند و در مکه هم مطالبی برای خواص مطرح و هدف خود را مشخص می کنند و می فرمایند من با یزید بیعت نمی کنم و همچنین به کوفه هم که دعوت شده بودند، می دانستند این حرکت به شهادت منجر می شود، اما این شهادت، شهادتی است که موجب احیای اسلام و رسوایی بنی امیه و عمال آن ها و کسانی که ادعای اسلام را داشتند می شود.

در نتیجه امام حسین(ع)، یک حرکت روشنگرانه را آغاز کرد، نکته قابل ملاحظه این است که در محل های مختلفی به حضرت پیشنهاد شد که برخورد نظامی داشته باشند، مثلاً در برخوردی که حضرت با حر بن یزید داشتند، حر جلوی حضرت را گرفت که حرکت نکنند؛ بعضی به ایشان پیشنهاد کردند اینها تعدادشان آن چنان نیست و می شود آنان را مغلوب کرد که حضرت می فرماید ما آغازکننده جنگ نخواهیم بود، کما اینکه در روز عاشورا هم این گونه عمل کردند و به هیچ وجه اقدام کننده به جنگ نبودند، همان طور که امیرالمؤمنین(ع) در جنگ جمل این روش را داشتند.

در نتیجه آنچه که در کربلا انجام گرفت، یک حرکت فرهنگی و ایمانی بود، زیرا چیزی از اسلام باقی نمانده بود؛ لذا این چنین نبود که حضرت بخواهند جنگ کنند، اما اگر جنگی را طرف مقابل شروع کرد وظیفه داشتند که دفاع کنند.

پس حاصل مسئله این است که حرکت امام حسین(ع)، یک حرکت سیاسی و دینی بود، ایشان این حرکت را یک وظیفه الهی می دانستند، همان طور که این وظیفه الهی را پیامبر(ص) و امیرالمؤمنین(ع) نیز انجام داده بودند.

همچنین شهادت و اسارت اهل بیت(ع) امام حسین(ع) باعث شد که حقانیت سیدالشهدا(ع) برملا شود و مشخص شود کسانی که در دست اندرکار حکومت و خلافت رسول خدا(ص) بودند با فرزند پیامبر(ص) چه کردند، به این وسیله زمینه آگاهی ها فراهم آمد و از روز عاشورا به بعد حرکت توابین و مختار رقم خورد تا بستری برای بیداری امت مسلمان و دیگران شود.

ایکنا- با توجه به اینکه جامعه و انسان مدرن با بحران های متعددی مثل بحران هویت، اخلاق و معنویت مواجه است، فکر می کنید واقعه عاشورا چه پیام و دستاوردی برای انسان و جامعه مدرن می تواند داشته باشد تا آن ها را از این بحران ها نجات بدهد؟

جامعه ما هرچه جلوتر می رود بیشتر متوجه این موضوع می شود که باید به طرف معنویت پیش برود و مادیات نمی تواند مشکلات ملت ها و سردرگمی های انسان ها را برطرف کند، البته در حال حاضر جریان هایی در دنیا سعی بر این دارند که معنویت سکولاری عرضه کنند در حالی که این موضوع هم جوابگو نخواهد بود و ما معتقدیم جهان به طرف ایمان و اعتقاد به خدا پیش می رود و این موضوع برای ظهور حضرت بقیةالله روحی و ارواحنا له الفدا که یک حکومت الهی است زمینه را فراهم می کند.

اینکه گفته می شود جامعه به سمت سکولار شدن پیش می رود مقبول نیست، اما اینکه اصولاً حرکت و قیام امام حسین(ع) یک حرکت اصلاحی بود، می تواند برای این جریانات هم درس باشد که اگر هم دین ندارید در دنیا آزاده باشید، زیرا حرکت اباعبدالله(ع) حرکتی علیه ظلم و ظالم و احیا ارزش های اخلاقی است، در نتیجه می تواند همواره برای همه ملت ها حتی کسانی که به خدا ایمان ندارند، الگو باشد.

امام حسین(ع) در برابر ظلم منفعل نبود، در مقابل ضد ارزش ها سکوت نکرد و برای حفظ آن ها از همه هستی خود گذشت تا ارزش های اخلاقی و انسانی پابرجا بماند.

ایکنا- به نظر شما در طول تاریخ چه عواملی باعث شده که اهداف و فرهنگ متعالی عاشورا در جامعه نهادینه شود؟

زمانی که در ایام محرم، این شعائر مطرح می شود، می بینیم ارزش های دینی بسیار رشد می کند، بسیاری از انسان ها در این راه به این ارزش ها دست پیدا می کنند و دین خدا در این رابطه حفظ می شود.

یکی از موضوعاتی که دین و اسلام را به خصوص در بین ملت های اسلامی، ایمانی و شیعی پابرجا نگاه داشته همین عاشوراست، وقتی در این مراسم، فرمایشات و اهداف حرکت امام حسین(ع) مطرح می شود و ارزش های معنوی، انسانی و اخلاقی بازگو می شود، زمینه ای است برای اینکه بیداری مردم تقویت شود، امام حسین(ع) نیز به عنوان یک الگو مطرح می شود. البته هرچقدر شور و هیجان این شعائر با معرفت همراه باشد، تأثیرگذارتر است و بهتر به اهداف خودش دست پیدا می کند.

ایکنا- چه نوع قرائت و خوانشی از عاشورا می تواند برای نجات انسان مدرن از بحران های اخلاق، هویت و معنا اثرگذار باشد؟

کسی که جریان عاشورا را درست بفهمد متوجه می شود اتفاقاتی که در صدر اسلام افتاد، اگر ادامه پیدا می کرد و این جانفشانی ها محقق نمی شد، چیزی از دین باقی نمی ماند؛ قرائت صحیح از عاشورا این است که امام حسین(ع) برای احیا ارزش های دینی، الهی و انسانی و نیز انحرافی که در دین اتفاق افتاد و چیزی جز شکل و ظاهر، آن هم در بعضی زمینه ها باقی نمانده بود، قیام کرد؛ امام حسین(ع) زیر بار ظلم نرفت ولو اینکه به شهادت خود و نزدیکان و اسارت اهل بیتش بینجامد، لذا اگر عاشورا اتفاق نمی افتاد سایر ائمه معصومین(ع) نیز نمی توانستند نقش خودشان را در ارائه معارف اسلامی، الهی، اخلاقی و عملی عرضه کنند.

در پایان باید توجه داشت هرچه بیشتر جریان عاشورا را به طور صحیح از منابع درست تاریخی و روایی دریافت و برای مردم تبیین و اهدافش را در جامعه بیان کنیم، بهتر به این اهداف می توانیم دست پیدا کنیم.

گفت وگو از مهنوش بهروز
منبع خبر: خبرگزاری قرآن