نصرالله همچون ابراهیم (ع) یک امت!

یادداشت دکتر محمدباقر سعیدی روشن استاد قرآن پژوهی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

نصرالله همچون ابراهیم (ع) یک امت!

بسم الله الرحمن الرحیم
 سید حسن نَصْرالله ملقب به سید مقاومت از بنیانگذاران حزب‌الله لبنان روز 6 مهر 1403 با پرتاب بیش از ۸۰ بمب سنگرشکن ۵۰۰۰ پوندی ساخت آمریکا در ضاحیه بیروت در زیر زمین یک ساختمان به همراه 33 نفر دیگر از جمله عباس نیلفروشان و علی کرکی، ترور و شهید شد. شهید نصرالله به دلیل جنگ و مخاطرات امنیتی روز یکشنبه 5 اسفند 1403 پس از 5 ماه شهادت، توسط نیمی از جمعیت سه میلیونی مردم لبنان و آزادیخواهانی از سراسر جهان تشییع شد. نصرالله که بود که مردم در زیر غرّش هواپیماهای جنگی اسرائیل پای جنازه او اشک و حماسه آفریدند؟ سیدحسن نصرالله یک عالم دینی راستین بود که توحید او مبتنی برنفی طاغوت بود (فَمَنْ یَکْفُرْ بِالطّاغُوتِ وَ یُؤْمِنْ بِاللهِ فَقَدِ اسْتَمْسَکَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقى لَا انْفِصامَ لَها» (سوره بقره، 256) او در دوران رهبری حزب الله از سال ۱۹۹۲م-۲۰۲۴م) به قدرت منطقه‌ای تبدیل شد. آزادسازی جنوب لبنان از اشغال رژیم صهیونی درسال 2000م،  آزادی اسیران لبنانی از دست اسرائیل در ۲۰۰۴م و پیروزی در جنگ ۳۳ روزه در ۲۰۰۶م  همه به تدبیر رهبری نصرالله رخ داد و او قدرت‌مندترین و محبوب‌ترین رهبرِ جهان عرب شد.

براستی نصرالله که بود؟ قرآن به ما می آموزد که برخی انسان ها یک تن بسان یک جامعه اند و کارکرد یک جامعه پویا را دارند. قرآن در توصیف ابراهیم خلیل و بت شکن عصر خود، او را چونان یک امت می شمارد که خصلت هایی بدین قرار داشت:    
إِنَّ إِبْرَاهِیمَ کَانَ أُمَّةً قَانِتاً لِلَّهِ حَنِیفاً وَلَمْ یَکُ مِنَ الْمُشْرِکِینَ، شَاکِراً لأَنْعُمِهِ اجْتَبَاهُ وَهَدَاهُ إِلَی صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ،  وَآتَیْنَاهُ فِی الدُّنْیَا حَسَنَةً وَإِنَّهُ فِی الْآخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحِینَ، ثُمَّ أَوْحَیْنَا إِلَیْکَ أَنِ اتَّبِعْ مِلَّةَ إِبْرَاهِیمَ حَنِیفاً وَمَا کَانَ مِنَ الْمُشْرِکِینَ» (سوره نحل، 120- 123)
در این آیات خداوند متعال ویژگی هایی را برای ابراهیم خلیل یاد می‌ کند که وجه نامگذاری او به یک امت است. آن گاه در پایان این خصلت ها، می‌فرماید شما نیز برهمین آیین حنیف ابراهیمی و طریق توحید باشید. اوصاف یاد شده بیشتر ثبوتی‌اند، و برخی سلبی اند که بازگشت آن نیز به ثبوتی است.

1. ابراهیم به تنهایی یک امت
 «إِنَّ إِبْرَاهِیمَ کَانَ أُمَّةً» معمولا افراد به هم پیوسته یک جامعه را امت ‌گویند  اما در این جا ابراهیم خلیل را موسوم به امت می دارد. اگر یک انسان، فوق العاده و فراتر بود بر او هم می توان اطلاق امت نمود. گفته شده است که چون حضرت ابراهیم به تنهایی کار یک ملت را انجام داد بدین روی او را امت نامید. واژه امت در عرف زبان برشخصی که از نظر علم و عقل و فعل، کار یک جامعه را بکند اطلاق شده است.
                لیس علی الله بمستنکرٍ              أن یجمع العالم فی واحد
               از شماردو چشم یک تن کم        وز شمار خرد هزاران بیش!
یعنی افرادی از نوع انسان چنین اند که در نگاه چشم و دیدِ ظاهر، یک فرد اند، اگر فوت شوند، در شماره چشم یک تن کم شده است، اما در منطق شمارش، عقل و علم  از «هزاران بیش» اند! در منطق قرآن ابراهیم، به فرده یک امت است. او صدای رسای توحید در متن بت ‌پرستی و بت پیشگی بود. پس اوّلین وصف ابراهیم خلیل این است که او یک امت است.«إِنَّ إِبْرَاهِیمَ» جمله اسمیه مصدّر با «إِنَّ» تأکید ذکر شده است «کَانَ أُمَّةً». اما آیا این ویژگی مختص ابراهیم است یا بر رهروان راه توحیدی ابراهیم نیزاطلاق می شود؟ امام خمینی بنیانگذار فقید انقلاب اسلامی در شهادت شهید بهشتی، به خاطر شخصیت جامع الاطراف و بی نظیر ایشان، فرمود: بهشتی یک ملت بود. از این رو می توان شهید سید حسن نصرالله را نیز چونان یک ملت نامید؛ زیرا سید حسن نصرالله جوان یکه و تنها با دست خالی، زمانی درمقابل بت زمان و ارتش اسطوره ای اسرائیل ایستاد که همه شاهان عرب با ارتش ها و تسلیحات کذایی خود در برابر او سرذلت فرود آورده بودند. او با اتکال به خدای متعال به تربیت جوانان لبنان پرداخت و آموزه توحید را درجان آنان نشاند و آنها را انسان های دیگری ساخت. آری نصرالله به تنهایی یک امت شد.

2. ابراهیم مطیع خدا و خاضع لله
 خصلت اساسی دیگر برای حضرت ابراهیم عبودیت خالصانه و اطاعت محض او از خدا بود «قَانِتاًلِلَّهِ» سید مقاومت نیز کوشید براین مرام ابراهیم باشد. او خاضع در برابر خدا و سرسخت در برابر دشمنان خدا بود.

3. ابراهیم حنیف
سومین خصلت ابراهیمی حرکت در صراط مستقیم حق «حَنِیفاً» و نلغزیدن به این سو و آن سوی بود. حنیف مقابل جنیف حرکت درمیان جاده، و انحراف به حاشیه (جنیف) نداشتن و از صراط مستقیم فاصله نگرفتن است. حنیف میل از باطل به حق است، جنیف میل از حق به سوی باطل است. زندگانی پر تلاطم سید حسن نصرالله نیز گواه این حقیقت است که در متن همه  حوادث و بحران ها و مواجهه با انواع رویارویی ها، ذره ای از کانون توحید و ولایت راهبری الهی دور نشد و انحاء تمایلات درونی را مهار کرد و تمام دشواری ها و ناملایمات را تحمل کرد و تا آخرین لحظات حیات، صابرا محتسبا لله درطریق حق پایدارماند.

4.  مستغرق درتوحید
 عبارت دیگر در وصف خلیل الهی وصف سلبی و دفع دخل است. «وَلَمْ یَکُ مِنَ الْمُشْرِکِینَ» اگرابراهیم در جدال احسن با مشرکان کوشید تا ذهن آنان را به فقر ذاتی ماه و خورشید و دیگر پدیده ها  آشنا کند (انعام، 77) وبن بست فکری ایشان را برملا سازد؛ «فَبُهِتَ الَّذِی کَفَرَ»؛ (بقره، 258) گمان نرود که بویی ازشرک در وجود او راه داشت، بلکه او چنان مستغرق درتوحید و معارض با شرک بود که در راه توحید مرگ و آتش را به جان خرید.(سوره عنکبوت، 24)
این ویژگی نیز در حیات پر فراز و فرود نصرالله تجلی داشت. او همه مطامع دنیا را با خدا معامله کرد و همچون ابراهیم از خلق به حق سفر کرد و در وادی توحید و اوصاف الهی غوطه ورشد و جز برخدا دل نبست. هرکه از دیدار برخوردار شد این جهان در چشم او مردار شد! بسیاراند کسان که دعوی توحید دارند، اما توحید راستین همان است که در میدان ابتلا از جان بگذری، و پیروزمردان این آزمون اندک اند. و نصرالله بر پیمان توحیدی با خداوند و جهاد در راه خدا تا نثار جان استوار ماند.  «مِنَ الْمُؤْمِنِینَ رِجَالٌ صَدَقُوا مَا عَاهَدُوا اللَّهَ عَلَیْهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضَىٰ نَحْبَهُ وَمِنْهُمْ مَنْ یَنْتَظِرُ وَمَا بَدَّلُوا تَبْدِیلًا» (سوره احزاب، 33)

5. سپاسگزارنعمت های خدا
 ویژگی دیگر خلیل خداوند شکرگزاری بود. «شَاکِراً لأَنْعُمِهِ»  جهان وجود سراسر نعمت های الهی است. بهره گیری از نعمت های پروردگار در مسیر تقرب به خدا همان شکر گذاری است. و کاربست نعمت های عالم هستی در طریق ناحق و مقابل رضا و قرب آفریدگار هستی، کفر و کفران و نقمت است. ابراهیم خلیل عبد شاکر اله بود که همه نعمت های خدادادی را در راه خدا خرج کرد. حقیقت شکر در اخلاص توحیدی نمود می یابد. سید حسن نصرالله دراین صفت نیز چون رهرو آیین ابراهیمی راه شکر گزاری حق را پیشه کرد و فکر صائب، هوش سرشار، زبان بلیغ و موقعیت اجتماعی و تمام فرصت ها و نعمت های موهوب پروردگار حتی فرزند عزیز خود را برای نجات آوراگان فلسطین و لبنان در جهت رضای حق خالصانه به کار بست و بدین گونه شکر گزاری خود را تجسم بخشید.   

6. برگزیده و خاص خدا
از جمله ویژگی های حضرت ابراهیم آن بود که خداوند وجود او را صالح و لایق رسالت خویش دید فلذا وی را برای رسالت توحیدی خویش برگزید. «واجتباه» اجتباء از جبایه، جمع کردن میوه های خوب را جِبایه و اجتبا گویند.«مُجتبیٰ» یعنی برچین شده، برگزیده شده. اجتبای الهی این است که خداوند بنده ای را مشمول رحمت و مزید کرامت خاص سازد. به این منظور او را از تفرق در راههاى پراکنده حفظ  و به صراط مستقیم سوق دهد. به گفته دیگر، اجتبای بنده، به این است که خدای سبحان خود متولّى امور وی شده او را خاص خود گرداند، آن سان که دیگران بر او سلطه نداشته باشند، چنانکه درباره حضرت یوسف به این معانى اشاره دارد «انه من عبا دنا المخلَصین» (طباطبایی، المیزان، ج 12 ص 368)
در این خصلت نیز نصرالله، به دلیل صلاحیت های شخصیتی و ارادی، چونان ابراهیم خلیل مشمول لطف خاص خداوند شد، مسئولیت توحیدی یافت و مأمور جهاد فی سبیل الله شد. کم نبوده و نیستند عالمانی قاعد که در برابر بت ها و طواغیت زمان ساکت و بی تفاوت اند! آری جهاد  در راه حق بابی است که خداوند آن را تنها بروی اولیای خاص خود می گشاید. «أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّ اَلْجِهَادَ بَابٌ مِنْ أَبْوَابِ اَلْجَنَّةِ فَتَحَهُ اَللَّهُ لِخَاصَّةِ أَوْلِیَائِهِ وَهُوَ لِبَاسُ اَلتَّقْوَى وَ دِرْعُ اَللَّهِ اَلْحَصِینَةُ» نهج البلاغه، خطبه 27)  

7. مشمول عنایت، توفیق وهدایت خاص
از جمله خصیصه های ابراهیم خلیل آن است که وی مشمول هدایت خاص خداست. «وَهَدَاهُ إِلَی صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ»  آشکاراست که این هدایت نه هدایت عام بلکه  هدایت پاداشی ویژه در مسیر رسیدن به مقصود است که براساس حرکت ایمانی به بنده عطا می شود. «وَمَن یُؤْمِن بِاللَّهِ یَهْدِ قَلْبَهُ» (سوره تغابن، 11) این هدایت همان گرایش به مقصد و ایصال به مطلوب است.

8. برخورداری ازحسنه دنیا
 «وَآتَیْنَاهُ فِی الدُّنْیَا حَسَنَةً» نعمت های  خوش آیند و سعادت آفرین دنیا، عقل، علم، حلم، ایمان، تقوا، فرزند صالح، نام نیک، اعتبار اجتماعی، رزق و اخلاق نیکو و جزآن حَسَنات دنیاست. تبیین توحید، مبارزه با شرک، توفیق بنای کعبه، و قبله گاه همیشگی موحدان، احسان به بندگان خدا نمونه هایی از حسنات دنیایی ابراهیم خلیل بود. نصرالله شهید، سید مقاومت نیز دراین خصیصه مشمول حسنات فراوان الهی بود. عقل و تدبیر، علم و حلم و ایمان راستین به  خدای متعال، جهاد در راه خدا، توفیق تربیت ایمانی جوانان مجاهد برای خدمت گذاری به محرومان و مبارزه با ستمگران مشرک و نجات مظلومان و سرانجام شهادت در راه خدا توسط ناپاک ترین جانیان روزگار، و عزت بی بدیل او در دل مردمان، نمونه هایی از حسنات دنیوی خداوند به رهبر شهیدان مقاومت سید حسن نصر الله بود.     

9. در زمره صالحان و نیکان
«وَإِنَّهُ فِی الْآخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحِینَ» در این وصف خدای سبحان ابراهیم خلیل را درزمره صالحان در آخرت می شمارد. از قرآن کریم استفاده می شود که حضرت ابراهیم در دنیا امام و مقتدا و شیخ الانبیا بود و از صالحان بشمار می آمد. «وکلا جعلنا صالحین» (سوره انبیاء، ۷۲) با این وصف این دعا وخواست حضرت ابراهیم از خدای متعال که «وَأَلْحِقْنِی بِالصَّالِحِینَ» (شعراء، آیهٴ 83) نشان دهنده آن است که صلاح مراتب تشکیکی دارد و صالحان نیز دارای مراتب مختلف اند و ابراهیم در خواست الحاق خود به آنان را دارد. البته این دعا مطلق است و دنیا وآخرت را شامل است.استاد علامه طباطبایی بر پایه اصل مراتب و درجات پیامبران الهی تا وجود مبارک حضرت خاتم که افضل همه آنان است و کتاب و عترت اوبه مثابه مرکز هدایت مردم تا روز قیامت، صالحان مطلوب حضرت ابراهیم را مقام خاص حضرت محمد (ص) و اهل‌بیت (ع) او می داند که حضرت ابراهیم  از خدا مسئلت کرد تا او را به آنها ملحق نماید. ایشان می فرماید براساس دلالت آیه شریفه «قل إن ولی الله الذی نزل الکتاب بالحق و هو یتولى الصالحین» (سوره اعراف، ۱۹۶)  پیامبراکرم (ص) خود را دارای ولایت  و موصوف به صلاح تحت ولایت خاص حضرت اله می داند. از این رو خلیل الرحمن به خدا عرض کرد او را به محمد (ص) و آل محمد (ع) ملحق بدارد. «َأَلْحِقْنِی بالصالحین» و نگفت مرا از صالحان قرار بده، بلکه گفت مرا به صالحان ملحق کن و این دعای او مستجاب شد.( طباطبایی، المیزان، ج 1، ص 305) سید حسن نصرالله که بدرستی رهرو راه توحیدی ابراهیم بود، با ایمان استوار و اراده راسخ و رفتار مومنانه، خود را در قلمرو ولای توحید و ولای اهلبیت عترت قرار داد. بنابراین او به حسب وعده صادق پرودگار ملحق به صالحان خواهد بود. «وَالَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَنُدْخِلَنَّهُمْ فِی الصَّالِحِینَ» (سوره عنکبوت، ۹)

و سر انجام این آیات اشعار به این نکته دارد که حضرت ابراهیم (ع) صفاتی مطلوب داشت که برونداد آیین حنیف و عبودیت خداوند سبحان بود. از این رو از همه انسان ها می طلبد که از ملت و آیین ابراهیم خلیل که همان راه توحید خالص است رهروی جویند و سعادت دارین را از این طریق بجویند. و سید حسن نصرالله یکی از آن مردان الهی بود که زندگی خود را وقف راه توحید کرد و مشمول ولایت خدای متعال و اولیای الهی واقع شد. والحمدلله.