علم اقتصاد اسلامی، آری یا نه؟

هر از گاهی ندا سر می‌گیرد که علوم انسانی و اجتماعی مانند اقتصاد، مدیریت، جامعه‌شناسی و ... اسلامی و غیر اسلامی ندارد. حل این مسئله در حال حاضر بسیار ساده است؛ زیرا ادل دلیل علی امکان الشی وقوعه؛ بهترین دلیل برای پی‌بردن به این که تحقق چیزی امکان دارد یا نه این است که آن چیز بوقوع بپیوندد. اگر ما بتوانیم اثبات کنیم نظریه‌ای، گر چه حتی یک نظریه، تاکنون در یکی از علوم اجتماعی مطرح شده است که هم از ویژگی‌های علمی برخوردار است و هم می‌تواند متصف به اسلامی و غیر اسلامی شود، پاسخ این مسئله داده شده است.

    برای اثبات این مطلب، علم اقتصاد را ملاک قرار می‌دهیم. در این علم، بخشی از نظریات ذیل عنوان اقتصاد اثباتی، یا پازیتیو، و برخی دیگر ذیل عنوان اقتصاد هنجاری، یا نرمیتیو، قرار می‌گیرند. اگر در مورد نظریات اقتصاد اثباتی، یا پازیتیو، شک و تردیدی در اسلامی و غیر اسلامی بودن آن‌ها درکار باشد، در مورد نظریات هنجاری، از این نظر، هیچ شبهه‌ای درکار نیست.

نظریاتی که تاکنون در علم اقتصاد هنجاری مطرح شده‌اند عبارتند از: نظریه اقتصاد رفاه و سیاست‌های مربوط به اقتصاد کلان و بخش عمومی، مانند سیاست‌های پولی، سیاست‌های مالی و سیاست‌های درآمدی. در هر یک از این نظریه‌ها و سیاست‌ها هدفی ارزشی مورد توجه قرار می‌گیرد و بر اساس آن، راه دستیابی به آن هدف ارائه و بیان می‌شود. این‌گونه طرح و حل مسئله را، در اقتصاد معاصر، نظریه هنجاری می‌نامند.

نظریه‌های هنجاری در اقتصاد معاصر و اقتصاد اسلامی، از این نظر که در هر دو هدفی ارزشی مورد توجه قرار می‌گیرد و بر اساس آن هدف راه‌کار دستیابی به هدف تعیین می‌شود یکسانند؛ اما از نظر نوع هدف با یکدیگر متفاوتند. اهداف مورد توجه در اقتصاد معاصر مبنایی لیبرالیستی دارند؛ در صورتی که اهداف مورد نظر اسلام کاملاً با اهداف لیبرالیسم متفاوت‌اند.

این تفاوت موجب می‌شود نظریه‌های هنجاری در اقتصاد معاصر و اقتصاد اسلامی با هم متفاوت شوند؛ زیرا همان‌طور که گفته شد، نظریه‌های هنجاری، در حقیقت، شیوه اقتصادی دستیابی به همان اهداف را ارائه می‌دهند. در این صورت، با تغییر اهداف مطمئناً شیوه دستیابی به اهداف نیز متفاوت خواهد شد و علم اقتصاد اسلامی، دست کم، در زمینه نظریه‌های هنجاری صبغه‌ای متفاوت از اقتصاد هنجاری معاصر خواهد داشت. از این‌رو، دست‌کم، در اقتصاد هنجاری می‌توان نظریه‌هایی اسلامی که از نظریه‌های هنجاری در اقتصاد معاصر متفاوت است ارائه کرد.