اصل و قاعده فقهی در روابط خارجی دولت اسلامی چیست «جنگ و جهاد» یا «صلح و همزیستی مسالمت‌آمیز»؟ در این اثر دلائل هر دو نظریه بررسی می‌شود. از قرآن و روایات بر‌می‌آید که جهاد بدون آنکه سببی مانند: «هجوم دشمن به سرزمین‌های اسلامی»، «فتنه و توطئه بر علیه اسلام و مسلمانان»، «ظلم و به استضعاف کشیدن انسان‌های ضعیف» داشته باشد، جایز نیست. دیگر نظریه آن است که نه «جنگ» اصالت دارد و نه «صلح» بلکه رعایت «مصلحت اسلام و مسلمانان» اصالت دارد که گاهی با «جنگ و جهاد» تأمین می‌شود و گاهی با «صلح و همزیستی مسالمت‌آمیز». ماهیت جنگ و صلح اقتضا ندارد که دارای حکم ثابت و غیر قابل تغییری باشند، بلکه تابع شرایط مختلف زمانی و مکانی‌اند. سیره عقلای عالم نیز در تعامل با اقوام و ملل دیگر همواره بر «حفظ و تأمین منافع ملی» استوار بوده است. البته «مصلحت» مورد نظر مقوله‌ای «سیّال» نبوده و بر «اصولی ثابت» استوار است که آن را ضابطه‌مند می‌سازد. «عزت و کرامت جامعه اسلامی»، «آمادگی و قدرت دفاعی»، «ممنوعیت برقراری روابط صمیمانه با دولت‌های غیر اسلامی»، «ممنوعیت استعمار و استثمار»، «ممنوعیت تحمیل و استبداد» و «آزادی دعوت به توحید» از جمله این اصول ثابت است و قاعده «مصلحت» در این چهارچوب قرار می‌گیرد.