لزوم تشکیل سامانه ملی نهادهای خیریه در کشور

به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، کتاب «ساختار و عملکرد نهادهای خیریه» اثر مصطفی کاظمی نجف‌آبادی و سیدرضا حسینی در بیست و پنجمین همایش کتاب سال حوزه، به عنوان اثر شایسته تحسین انتخاب شد، از این رو خبرنگار پژوهشگاه در گفت‌وگو با دکتر مصطفی کاظمی نجف‌آبادی یکی از نویسنده این کتاب به معرفی و تشریح مسائل مطرح شده در کتاب پرداخته است.

دکتر مصطفی کاظمی نجف‌آبادی در این گفت‌وگو بیان کرد: کتاب «ساختار و عملکرد نهادهای خیریه» با همکاری دکتر سیدرضا حسینی تحت عنوان پروژه الگوی مطلوب تکافل اجتماعی از منظر اسلام که پروژه‌ای سه ساله بود، نگارش شد.

وی در خصوص ایده شکل‌گیری این کتاب تصریح کرد: نهادهای خیریه با اینکه کارکردهای فراوانی دارند، اما آسیب‌های زیادی را نیز در این حوزه شاهد هستیم که مهم‌ترین آن عدم وجود شبکه‎ای برای دربرگیری این نهادها است تا این نهاد‌ها به صورت هم‌افزا در کشور فعالیت کرده و خیر و احسان را در کشور تقویت کنند.

دکتر کاظمی نجف‌آبادی اظهار کرد: لذا ما برای اینکه تشریح کنیم چگونه می‌شود این نهادهای خیریه به صورت یکپارچه و جامع در یک پازل بزرگ کنار یکدیگر به ایفای نقش بپردازند، این کتاب را تدوین کردیم.

وی ادامه داد: در فصل ابتدایی این کتاب نظریاتی که در حوزه خیر و احسان وجود داشت را احصا کرده و در بخش بین‌الملل، وضعیت خیر و احسان و نهادهای خیریه را مورد بررسی قرار دادیم که به نتایج جالبی نیز دست یافتیم، در فصل دیگری از کتاب، بخش خیریه در ایران را مورد مطالعه قرار دادیم و وضعیت مطلوب را به لحاظ کیفی و کمی تشریح و سپس وضعیت موجود را بررسی کردیم.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه گفت: در بررسی وضعیت موجود، نهادهای خیریه را به سه قسمت نهادهای دولتی مانند بنیاد برکت و بهزیستی؛ نهادهای شبه دولتی مانند کمیته امداد، بنیاد علوی و درنهایت نهادهایی که کاملاً مردمی هستند مانند موسسه خیریه محک و ابرار تقسیم و بررسی شدند. در فصل بعد نیز به آسیب شناسی پرداختیم و با استفاده از روش swot، نقاط قوت، ضعف، تهدید و فرصت را شناسایی کرده و به بحث گذاشتیم.

نقاط ضعف و قوت نهادهای خیریه

وی در رابطه با نقاط ضعفی که در حوزه خیر و احسان وجود دارد، بیان کرد: عدم وجود کار کردن شبکه‌ای، نداشتن بانک جامع اطلاعاتی، نبود شفافیت مالی، موازی کاری و محدودیت منابع مالی و ضعف شیوه‌های تأمین مالی از نقاط ضعف حوزه خیر و احسان است، هم‌چنین در این حوزه تخصیص‌ها غیربهینه انجام می‌شود، کارکنان تخصص لازم را ندارند و سوءاستفاده و کلاه‌برداری‌هایی نیز در این حوزه اتفاق می افتد.

دکتر کاظمی نجف‌آبادی اظهار کرد: چابک بودن و مردمی بودن نهادها و انگیزهای قوی در این حوزه نیز از نقاط قوت حوزه خیر و احسان است؛ همچنین نبود قوانین مدون و شفاف، ضعف نظارت، ضعف سیاست‌های حمایتی، نبود توجه کافی به پیامدهای سیاست‌گذاری‌های کلان اقتصادی از نقاط ضعف این حوزه به شمار می‌رود.

وی افزود: در فصلی از این کتاب نقاط قوت، ضعف، تهدید و فرصت را بررسی کرده و به چند راهبرد رسیدیم و هر راهبرد را به چند راهکار تقسیم کردیم که توسعه فرهنگی و مدیریتی در بخش خیرخواهی کشور یکی از راهبردهای اصلی مطرح شده در این کتاب است؛ راهبرد دیگر مطرح شده مشخص شدن تنظیم‌گر و سیاست‌گذار در این بخش است، به طور مثال نهاد تبلیغات در این حوزه مشخص نیست؛ راهبرد آخر هم شبکه سازی، انسجام بخشی و تشکیل سامانه ملی نهادهای خیریه است که می‌تواند به عنوان خروجی این کتاب به نهادهای خیریه کمک کند.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با بیان اینکه در کشورهای پیشرفته نهادهای خیریه با بخش مالیات ارتباط دارند، گفت: با این اقدام، شفافیت و یکپارچگی در حوزه خیر و احسان حاکم شده است، دولت در این کشورها، لیست نهادهای خیریه‌ای که عملکرد مالی شفاف دارند را اعلام کرده و بیان می‌کند افرادی که به این نهادها کمک کنند از پرداخت مالیات معاف می‌شوند.

پیوند حوزه احسان و مالیات سبب یکپارچگی این حوزه می‌شود

وی ادامه داد: در مقابل نهادهایی نیز در لیست سیاه عدم شفافیت مالی قرار می‌گیرند که مردم به این نهادها کمک نمی‌کنند و این نهادها یا ازبین می‌روند و یا مجبور می‌شوند عملکرد خود را شفاف کنند، لذا پیوند دادن حوزه خیر و احسان با حوزه مالیات می تواند علاوه بر شفاف سازی، یکپارچگی را نیز ایجاد کند.

دکتر کاظمی نجف‌آبادی گفت: در پیوست کتاب نیز مطالب جالبی وجود دارد که برای مخاطبین جذاب است، هم‌چنین در کنار این کتاب، «کتاب الگوی مطلوب تکافل اجتماعی» نگارش شده که از این دو کتاب، حدود 12 مقاله پژوهشی منتشر شده و اگر کسی بخواهد متوجه ایده ما شود باید این دو کتاب را مطالعه کند، زیرا جنبه نظری در کتاب الگوی مطلوب تکافل اجتماعی و جنبه عملی در کتاب ساختار و عملکرد نهادهای خیریه آمده است.