مطالعات تاریخی بدون توجه به نظریه‌های «علوم اجتماعی»، و جامعه‌شناسی بدون توجه به «اطلاعات تاریخی» ره به جایی نمی‌برند. اما بهره‌گیری تاریخ و جامعه‌شناسی از یکدیگر نباید سبب عدم تمایز تاریخ اجتماعی و جامعه‌شناسی تاریخی به لحاظ موضوع، روش و هدف این دو مطالعه شود. واگرایی تاریخ اجتماعی از جامعه‌شناسی تاریخی، شناخت واگرایی‌های جامعه‌شناسی تاریخی از فلسفه نظری تاریخ انگیزه‌ای برای تدوین این اثر بوده است. این کتاب در پنج بخش تنظیم شده است. بخش اول این جستار بر آن است تا ضمن بیان موضوع، روش، و هدف تاریخ سنتی، و تفاوت آن با تاریخ اجتماعی؛ نقدهای جامعه‌شناسی بر تاریخ سنتی، اختلاف بین مورخان و محققان جدید مطالعات تاریخی در خصوص بازسازی و بازنگری اطلاعات تاریخی را روشن سازد و در صورت امکان راه حلّی ارائه دهد. بخش دوم به تعریف، موضوع، روش و هدف جامعه‌شناسی تاریخی و ارائه یک راه حل و بیان یک تقسیم کار علمی بین محققان تاریخ اجتماعی و جامعه‌شناسان تاریخی مورد توجه قرار می‌گیرد. فصل دوم این بخش، در باب همگرایی‌ها و واگرایی‌های تاریخ اجتماعی و جامعه‌شناسی تاریخی بحث می‌کند. و سرانجام در فصل سوم نقطه اشتراک تاریخ اجتماعی و جامعه‌شناسی تاریخی، یعنی نظریه‌های جامعه‌شناسی مورد استفاده در مطالعات تاریخی مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت. بخش سوم به تعریف نظریه اجتماعی، کاربرد آن در مطالعات تاریخی و مهمترین نظریه‌های اجتماعی که بیشترین کاربرد را در مطالعات تاریخی دارند، پراخته است. بخش چهارم نیز به نقد و بررسی آراء و اندیشه‌های مهمترین نظریه‌‌پردازان غربی عرصه جامعه‌شناسی تاریخی اختصاص یافته است. و سرانجام در بخش پایانی به بحث و بررسی اندیشه‌های پاره‌ای از اندیشمندان مسلمان در خصوص استفاده از نظریه‌های جامعه‌شناسی در مطالعات تاریخی و گرایش آنان به جامعه‌شناسی تاریخی اختصاص یافته است.