زوج درمانی با روی‌آورد اسلامی

ارائه کننده:
دکتر محمدرضا سالاری فر، دانشیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه؛

ناقدان:
دکتر شکوه نوابی نژاد، استاد دانشگاه خوارزمی؛
دکتر محمدحسین شریفی نیا، استادیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه؛

دبیر :
دکتر محمد زارعی، استادیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه؛

سه شنبه 18 اردیبهشت 1403 ساعت 14تا 16
تهران، خ انقلاب نبش اسکو پلاک14، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

جلسه مجازی:    
      https://skyroom.online/ch/rihu/meeting1

گزارش کرسی

با مشارکت هیأت حمایت از کرسی‌های نظریه‌پردازی نقد و مناظره شورای عالی انقلاب فرهنگی، نشست کرسی علمی-ترویجی زوج درمانی با روی‌آورد اسلامی در دفتر تهران پژوهشگاه حوزه و دانشگاه برگزار شد.

این نشست در تاریخ 18 اردیبهشت سالجاری با حضور حجت‌الاسلام دکتر محمدرضا سالاری‌فر عضو هیأت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه به عنوان ارائه کننده نظریه و سرکارخانم دکتر شکوه نوابی‌نژاد استاد شهیر دانشگاه خوارزمی و حجت‌الاسلام دکتر محمدحسسن شریفی‌نیا عضو هیأت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه به عنوان ناقدان نظریه و حجت‌الاسلام دکتر محمد زارعی عضو هیأت علمی پژوهشگاه به عنوان دبیر علمی برگزار گردید.

در ابتدای جلسه دکتر سالاری‌فر به عنوان ارائه کننده جلسه در بیان هدف و تعریفی از نظریه خود گفت: تلاش شده است در این طرح به حوزه روابط زوجین، مبادله رفتاری، حمایت متقابل، مواجهه مناسب با رویدادهای زندگی و مدیریت متغییرهای محیطی پرداخته شود. وی اشاره داشت که قریب به نیم قرن است که در دانش روانشناسی همواره به بحث دین و معنویت توجه شده و و نقش آن در 40 سال اخیر برجسته گردیده است، زوجین در جامعه امروز ایران مبتلابه مشکلاتی هستند که جهت رفع آنها نیازمند الگوهای درمانی اسلامی هستیم. بنده پس از سالها زی‌‌طلبگی پی برده‌ام که آموزه‌های اخلاقی و دینی فراوانی وجود دارد که می‌توان برای برطرف ساختن کنش‌های خانواده بکار برد هر چند که همه آنها کاملاً استخراج نشده است.

مؤلف کتاب درآمدی بر زوج‌درمانی با روی‌آورد اسلامی با اذعان به تمایز دین و معنویت، اشاره کرد: دیدگاه اسلام در معنویت، محور نظریه وی قرار گرفته و اعتقاد به رسالت انبیاء الهی و باور به زندگی پس از مرگ، هدف اصلی برنامه زوج‌درمانی است که اشارات فراوانی به آموزه‌های اسلامی دارد و در صورت اصلاح روابط زوجین بحث مشکلات آنها و فرزندان حل شده و انجام آن سبب کاهش هزینه‌های اجتماعی و مادی و تبعات آن خواهد شد. در زوج درمانی به بحث فرهنگ و دین و اثر این دو برای اصلاح روابط زوجین مدنظر بوده و در این تحقیق به دنبال ساختار جامع و گسترده‌ای بوده‌ام که به آموزه‌های اخلاقی، فقهی و حقوقی هم توجه شود. در این زمینه تحقیقات زیادی شده است و از حدود 12 سال پیش که به این تحقیق پرداختم بیشتر مباحث در حیطه اخلاقی و پند و آموزه‌ای بود و به سایر جنبه‌ها توجهی چندانی نمی‌شد. پس از بررسی‌های انجام شده، اعلام می‌کنم که بعد از اعتقادات و فلسفه زندگی، ما به یک سری حقوق در خانواده سوق داده خواهیم شد که بعد از جنبه‌های اعتقادی منجر به شناخت حقوق و اخلاق‌مداری و رویکردهای روانشناسی شده و همه این موارد اثرات متقابلی بر هم داشته و بر هم اثر گذار هستند. تاکنون بر جنبه‌های اعتقادی و اخلاقی تأکید می‌شده ولی می‌توان به بررسی سایر جنبه‌ها هم پرداخت و در این روش راه‌حل‌هایی از قرآن، سخنان پیامبر اسلام (ص) و ائمه اطهار اقتباس شده است. در حقیقت زوج‌درمانی به مشاوره و برگزاری جلسات مشترک با زوجین برای تغییر رابطه و کمک به حل مشکلات زناشویی آنان گفته می‌شود که به نوبه خود رابطه‌ای دوسویه است و بایستی دوطرفه به قضایا نگریست.

دکتر محمدرضا سالاری‌فرد ارائه کننده ایده زوج درمانی با روی‌آورد اسلامی به بیان روش‌شناسی اسلامی در تحقیق خود پرداخت و افزود: برای تدوین زوج‌درمانی اسلامی از روش اجتهاد دانش دینی استفاده شده است. در این روش دو حرکت از متون اسلامی به سمت تدوین زوج‌درمانی و از نظریه‌های زوج‌درمانی به سمت متون اسلامی استفاده شده که رویکردی علمی اسلامی است و با تحلیل محتوای منابع معتبر علوم اسلامی و استخراج آموزه‌های مرتبط، استنتاج‌هایی درباره حل مسائل بدست آمد. وی آموزه‌های اسلامی استخراج شده در خصوص مسائل خانواده را در سه دسته با عناوین مبانی و اصول زوج‌درمانی، کارکردها و وظایف زوجین و رفتارهای تحکیم‌بخش روابط زناشویی و روش و فنون در روابط کلامی و حل اختلافات دسته بندی کرد و اعلام داشت که آموزه‌های اسلامی در مورد خانواده در ابعاد محتوایی، اعتقادی و معنوی، اخلاقی، عبادی، فقهی، حقوقی و رفتاری است.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه ضمن ارائه توضیحی درخصوص روش حرکت از یک مشکل زناشویی و حرکت از نظریه‌های خانواده درمانی، به بحث مبانی زوج‌درمانی اسلامی پرداخت و به چارچوب فقهی و اخلاقی و روش مداخله‌ها در زوج درمانی که از مبانی زوج‌درمانی اسلامی است اشاراتی داشت. ارائه کننده ایده زوج درمانی با روی‌آورد اسلامی به نقش جایگاه اساسی ازدواج و اهمیت خانواده، نقطه‌نظرات مشاهیری همچون ابن‌بابویه، کلینی و حرّ‌عاملی اشاره کرد و حفظ جایگاه مهم خانواده در اسلام مقتضی تشویق به ازدواج و تلاش برای استمرار و تحکیم رابطه زناشویی دانست و نتیجه‌گیری کرد که همین موضوع سبب اخذ روش‌هایی از آموزه‌های اسلامی در جهت حل مشکلات زناشویی و استمرار زندگی بوده است. وی اهداف و آثار روان‌شناختی را تأمین نیازهای روانی و جنسی، تربیت نسل سالم و کارآمد و زمینه‌ساز رشد و کمال شخصیت و رشد معنویت و گسترش روابط اجتماعی برشمرد و با اشاره به برخی از آموزه‌‌های دینی، حضور مشاور در لایه‎های زیرین و پنهانی مشکلات زوجین را، کمکی در جهت حل مشکلات آنها و دارای ثواب بسیار دانست. دکتر سالاری‌فر در خاتمه سخنان خود ضمن ارائه توصیفی از ساختار مداخلات زوج‌درمانی اسلامی آن را در دو دسته معنوی و روان‌شناختی تقسیم‌بندی کرده و هدف نهایی زوج‌درمانی اسلامی را ایجاد یک رابطه رضایت‌بخش بین زوجین و فراهم شدن یک زندگی بانشاط و دارای انگیزه همراه با آرامش و لذت در چارچوب آموزه‌های اسلامی با رنگ معنویت در همه ابعاد زناشویی دانست. وی در خاتمه سخنان خود به اجرای ساختن روش زوج‌درمانی اسلامی و آموزش صوتی و تصویری به 15 نفر از مشاوران استان خراسان رضوی و ارائه کارگاه‌های متعدد به عنوان نمونه‌ای موفق از عملکرد آن اشاره کرد.

سپس حجت‌الاسلام دکتر محمدحسین شریفی‌نیا عضو هیأت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه به عنوان ناقد طرح، ضمن قدردانی از اهتمام ارائه‌کننده طرح زوج درمانی با روی‌آورد اسلامی، آن را سبب پیشرفت این علم دانست و درخصوص شمولیت این علم برای کلیه مذاهب اسلامی و جهان، مقتضیات امروز جامعه و همچنین مواردی که با ارزش‌های اسلامی تزاهمی رخ ندهد و یا اینکه نقطه‌نظرات فقهی در تعارض با زوج‌درمانی باشد سؤالاتی را طرح کرد. پس از وی سرکارخانم دکتر شکوه نوابی‌نژاد استاد شهیر دانشگاه خوارزمی به عنوان دیگر ناقد طرح، ضمن خرسندی از حضور در جلسه، از روش ساختارمند و سیستماتیک ارائه طرح قدردانی کرد و آن را دارای نقاط قوت و ضعف‌هایی دانست و گفت: این روش از ابتدای دهه 1950 میلادی که جهت ادامه تحصیل در خارج از کشور بوده‌اند در آمریکا رواج داشته و این روش را زمانی موفق دانست که مشاور بتواند بر تمامی روش‌ها اشراف داشته و با دست پُر قادر باشد رویه مناسبی را در پیش گیرد. وی با اشاره به یکی از روش‌های گفته شده که متضمن رفتن از متون و نظریه‌ها و از مسأله رفتن به نظریه‌ها اعلام شده بود آن را تقسیم‌بندی و روش اجرایی خوبی دانست ولی اجرای آن را کار بی‌نهایت دشواری برشمرد و اینکه متون تا چه اندازه قادر خواهد به زوج‌درمانی کمک نماید را هم محل سؤال دانست چرا که ادغام مفاهیم علمی و آموزه‌ای می‌تواند سبب چالش‌هایی گردد. وی خواستار دقت‌نظر در رعایت ظرافت‌های این کار شد و داشتن حرف نو و راهکار عملیاتی و کاربردی داشتن را بسیار ثمربخش دانست. وی خواستار بررسی وجوه تمایز زوج‌درمانی اسلامی و سایر روش‌های مشابه گردید.

دکتر محمدرضا سالاری‌فر ارائه کننده کرسی ترویجی زوج درمانی با روی‌آورد اسلامی در پاسخ به سؤالات مطرح شده، جهت‌دهی دینی و دینداری را یکی از شروط شکل‌گیری خانواده سالم دانسته و نکته متمایز زوج‌درمانی اسلامی را در وارد ساختن دین به تمام شئون زندگی زناشویی دانست. وی افزود: متناسب با سطوح دینداری از این روش استفاده می‌شود. زوج‌درمان‌گر بایستی وارد تمامی مباحث شده و در پی راه‌حل باشد. تکنیک‌های زوج‌درمانی با روی‌آورد اسلامی در عین اخلاقی بودن جنبه موعظه نداشته و توسط استادان اخلاق هم قابل ارائه نخواهد بود.

پس از پرسش تنی چند از مهمانان مجازی و حاضران در جلسه و ارائه پاسخ از سوی دکتر سالاری‌فر، حجت‌الاسلام دکتر محمد زارعی عضو هیأت علمی پژوهشگاه و دبیر علمی جلسه به جمعبندی مباحث مطرح شده پرداخت. لازم به ذکر است که مباحث مطرح شده در این جلسه برگرفته شده از کتاب زوج درمانی با روی‌آورد اسلامی تألیف حجت‌الاسلام دکتر محمدرضا سالاری‌فر عضو هیأت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه بوده که توسط انتشارات پژوهشگاه در سال 1398 به چاپ رسیده است.