یکی از مباحث مهم در کلام جدید، این بحث است که میان عقل و دین چه نسبتی وجود دارد؟ این بحث از دیرزمان در میان متکلمان دنیای اسلام و مسیحیت مطرح بوده است. منظور از عقل، همان نیرویی است که انسان به کمک آن می‌تواند حقایق را بازشناسی کند. یعنی در مسائل نظری حق را از باطل و در مسائل عملی، خیر را از شرّ و منافع را از مضار تمییز دهد. در میان دانشمندان اسلامی در این باب، اندکی اختلاف نظر وجود دارد. اهل حدیث و حنابله که به سلفیّه معروفند به کارگیری عقل را در دین ناروا و ممنوع می‌دانند، امّا فرقه‌های دیگر، به ویژه امامیّه و معتزله آن را روا و بلکه لازم می‌شمارند. طرح مباحث عمیق الهی از جانب پیشوایان امامیه باعث شد که عقل شیعی از دیرباز به صورت عقل فلسفی درآید. تحلیل و تبیین این‌گونه مباحث، در حکمت متعالیه صدرایی به اوج خود رسید تا جایی که زبان و منطق فلسفی در معارف دینی به صورت جدّی راه پیدا کرد و در مباحث پیروان حکمت متعالیه نیز ادامه یافت. در این نوشتار به نقل دیدگاه‌های حکیم ملاصدرا و برخی فیلسوفان صدرایی (علامه طباطبایی، شهید مطهری، استاد مصباح یزدی و آیت الله جوادی آملی) در موضوع عقل و دین و نیز اندکی نقد و ارزیابی آنها پرداخته شده است.