توسعه‌نیافتگی جوامع اسلامی در سده‌های اخیر و در مقابل، پیشرفت و برتری غرب، سبب شد تا پشتوانه و پیشینه تمدّنیِ جهان اسلام در خاطره مسلمانان کم‌ارج و ناچیز تلقی شود و به‌تدریج فراموش گردد. در این اثرکوشش شده تا گزارشی مستند وکوتاه از کارنامه تمدن اسلام و ایران اسلامی تا قرن هفتم هجری ارائه شود. از آنجا که این کارنامه بزرگ، ریشه در شخصیتِ پیامبر(ص) و قرآن کریم دارد، به بررسی نقش این دو موضوع در تحولات آن دوران پرداخته شده است. سپس مسئله مهم فتوحات و سیرِ تحولاتِ فرهنگی و اجتماعی در دوره خلفای راشدین و امویان مطالعه شده است. بررسیِ عوامل مؤثر در نهضت علمی عصر عباسیان از دیگر مباحث این کتاب است. میراث علمی مسلمانان، نقش امامان شیعه در معنویت و دانش مسلمین، جایگاه زنان در تمدن اسلامی، نقش بی بدیل و مؤثر ایرانیان در بالندگی این تمدن، مباحث پایانی این نوشتار را به خود اختصاص داده است.