نقش اساسی دین و مذهب در پیدایش، دگرگونی و بالندگی فرهنگ و تمدن بشری انکارناپذیر است. چنان‌که اسلام و مذاهب آن، بن‌مایه فرهنگ و تمدن اسلامی را تشکیل داده و شاخه‌های این فرهنگ و تمدن عظیم را به‌رغم منابع و سرچشمه‌های گوناگون آن به هم پیوند زده است. در این میان تاریخ فرق و مذاهب اسلامی که خود بخشی از تاریخ‌نگاری اسلامی است، همزمان با آغاز مناقشات کلامی و گفتگوهای مذهبی پدید آمد، تاکنون شمار فراوانی از متکلمان،‌ مورخان و شرق‌شناسان به تألیف آثاری در این زمینه دست زده‌اند، اما این اثر، افزون بر پاسخگویی به نیاز دانشجویان رشته تاریخ، فرهنگ و تمدن اسلامی و تاریخ اسلام، بر آن است با بهره‌گیری از منابع، پژوهشها و مطالعات نوین، بار دیگر مبانی و مفاهیم اساسی تشیع را ارزیابی و علل و چگونگی پیدایش این مذهب و سیر تکوینی آن را تبیین و سهم بی‌بدیل آن را در تکوین نهضت معنوی اسلام روشن سازد.