جامعه‌شناسی تاریخی، دانشی نوپاست که بررسی مکانیسم تغییرات و تحولات اجتماعی را بر عهده دارد. در میان مورخان مسلمان کمتر کسی است که تاریخ را از جنبه‌های اجتماعی بررسی کرده باشد. وقتی سخن از بینش اجتماعی به میان می‌آید، به‌طور طبیعی نگاه‌ها متوجه فیلسوفان یا کسانی است که در آثار خویش به نظریه‌های فلسفی نیز توجه دارند. اما در میان مورخان مسلمان، هستند افرادی که در تاریخ‌نگاری، رویکردی اجتماعی داشته و به جنبه‌های اجتماعی حیات بشر اهمّیت خاصی داده‌اند. تقی‌الدین مقریزی (۷۶۶ـ ۸۴۵ ق)، از مورخان قرن هشتم و نهم هجری با نگارش کتابی به نام اغاثه الامه بکشف الغمه به این مهم اقدام کرده است. وی که شهرتش در تاریخ‌نگاری است، در این رساله کم حجم، با رویکردی سیاسی ـ اقتصادی به تاریخ مصر پرداخته و در ارتباط با بحران‌‌های اجتماعی، با ارائه روش تحقیق جدیدی که با روش‌های امروزی نیز مطابقت دارد، نظریه اجتماعی ویژه‌ای ارائه کرده است. تاکنون این جنبه از اندیشه‌های او ناشناخته مانده و نوشته‌هایش کمتر با این رویکرد مورد دقت و بررسی قرار گرفته است. نگارنده در این نوشتار اندیشه اجتماعی مقریزی را از کتاب یاد شده بررسی کرده است.