در پیدایش هر پدیده‌ای عواملی مؤثرند که بررسی این عوامل میزان تأثیر هر عاملی را مشخص می‌کند. در خلال مطالعات مربوط به تمدن اسلامی نیز این موضوع مطرح می‌شود که چه عواملی در شکل‌گیری و اعتلای تمدن اسلامی دخالت داشته‌اند. با توجه به آن که یکی از عوامل تأثیرگذار در شکل‌گیری و توسعه تمدن اسلامی، شیعیان و آموزه‌‌های شیعی است، در این نوشته این مسئله بررسی می‌شود و در حقیقت به این پرسش پاسخ داده خواهد شد که شیعیان، در چه زمینه‌ای، چه زمانی، به چه شکل‌هایی و به چه میزان در شکل‌گیری و پیشرفت تمدن اسلامی نقش داشته‌اند؟ بر این اساس، روشن می‌شود که شیعیان در زمینه‌های مختلف علمی، فرهنگی و تمدنی از جمله در مسیر پیدایش و گسترش علوم در حوزه‌های مختلف، در شکل‌گیری و اعتلای تمدن اسلامی نقش داشته اند. شیعیان علاوه بر نقش مؤثر در اعتلای تمدن اسلامی به نوعی پایه‌گذار جلوه‌هایی از تمدن نیز بوده و تمدن سازی داشته‌اند.