کرسی علمی ترویجی تبیین قرآنی وابستگی به منابع جهت تحلیل رفتاری بحران کنونی بازار سرمایه کشور

گزارش کرسی علمی ترویجی تبیین قرآنی وابستگی به منابع جهت تحلیل رفتاری بحران کنونی بازار سرمایه کشور:

این ارائه مبتنی بر پ‍ژوهشی بود که درحدود یک هفته پیش از ریزش بورس تهران در تابستان 1399 نهایی شد و با رویکرد تحلیل علمی و برخورد اصولی به واکنش‌های احتمالی فعالین بورس انجام شده است.
مساله اصلی این پژوهش آن بوده که بنابه اقتضای طبیعی بازار سرمایه و همچنین آن چه که از نشانه هایش بر می آید بورس شروع به ریزش طولانی مدت خواهد کرد که دیگر به آن نمی توان حرکت اصلاحی گفت. اتفاقی که اندک زمانی بعد رخ داد و تا انتهای سال 99 درگیر آن بود. طبق تجربه دولت شروع به واکنش های فوری و دستوری برای حفظ بازار و اعتبار خود خواهد کرد که هزینه زیادی در بر خواهد داشت. این امر در کوتاه مدت التهاب روانی فعالین بازار را کنترل می کند اما در بلندمدت -بخاطر توقعی که از دولت ایجاد شده و آن را مقصر خواهند دانست- شرایط بحرانی ایجاد خواهد شد. پس دولت سیاست هایی اثربخش نیاز دارد که در عین دستکاری حداقلی بازار، بتواند بحران روانی و رفتاری فعالین بازار سرمایه را مدیریت نماید.

مخاطب این سیاست ها، روان و رفتار فعالین بورس است. پس برای ارائه سیاست های اصولی نیازمند بکارگیری تئوری ها -یا مدل های- معتبر رفتاری هستیم. یعنی برای تحلیل اصولی رفتار انسان‌ها، نیاز است از مدل‌های رفتاری قابل اتکا استفاده شود و این درحالیست که در منابع علمی مرتبط اذعان شده که با کمبود مدل‌های رفتاری معتبر مواجه هستیم. حتی ادعا شده که تعداد مدل های رفتاری کاملا علمی -به علت پیچیدگی رفتار انسان ها و محدودیت های ابزارهای پژوهشی در این مورد- انگشت شمار هستند.

بنابراین این پژوهش در ابتدا با کمک یافته های علمی اولیه، به سراغ منبع وحی الهی رفته و «مدل وابستگی به منابع» را مطابق با شاخص‌های معتبر علمی از متن قرآن شناسایی می‌کند.
این مدل بیان می‌کند شدید یا ضعیف بودن نگرانی و اضطراب انسان‌ها در هنگام کاهش منابعشان، بیش از آن که به مقدار اموال موجود و یا دارایی‌های از دست رفته ایشان مربوط باشد به میزان اتکای ذهنی‌شان بر آن منابع وابسته است. یعنی هرچه حساسیت‌های افراد معطوف به منابع با تنوع کمتری باشد، وابستگی‌شان به منابع بیشتر است. و فارغ از اینکه افراد چقدر ثروتمندند –یا در اینجا فعالین بورس چقدر قبلا سود کرده‌اند- اگر به منبع مادّی مشخصی وابسته شده باشند کوچکترین کاهشی در آن منبع، ایشان را بی‌نهایت برآشفته خواهد کرد. بر اساس این مدل می‌توان در کنار راهکارِ تنوع‌بخشی به منابع مادّی، از جایگزین‌های معنوی یا روانی نیز استفاده کرد تا اتکای ذهنیِ سرمایه‌گذاران به بورسِ فعلی تعدیل شود و واکنش‌های شدید ناشی از احساس ترس و درماندگی مدیریت‌پذیر گردد.

مدل وابستگی به منابع در فرآیند«روش تحلیل محتوای کیفی انطباق یافته با متن قرآن کریم» کشف شده و به صورت استدلالی و تدریجی شکل گرفته است. سپس این مدل رفتاری با ضوابط ریاضیاتی و نمودارهای ترسیمی ارائه شده‌ تا بتواند با شفافیت و دقت بیشتری دیگر پژوهش های مرتبط با خود را در آینده جهت دهی کند. این اتفاق قابلیت استفاده علمی و همچنین امکان بررسی این مدل را بیشتر می کند.

در نهایت بوسیله آگاهی هایی که این مدل رفتاری از رفتار انسان ها به ما داده بود، توانستیم سیاست هایی تجویزی برای مدیریت روان و رفتار عمومی فعالین ضرر کرده در بازار بورس ارائه نماییم.
این سیاست ها به دو دسته سیاست های فوری و سیاست های اساسی و بلندمدت تقسیم شده اند:

الف) راهکار کوتاه‌مدت (فوری-فوتی): استفاده حداقلی و کوتاه‌مدت در مثبت نگه‌داشتن دستوری بازار... در سیاست های فوری، بصورت کوتاه مدت -حداکثر 4 هفته- دولت بازار را دستوری نگه دارد که بتواند مانع از تخریب اعتماد عمومی شود و همچنین از زمان ایجاد شده جهت اعمال بقیه سیاست های اساسی بهره ببرد.

ب) راهکارهای میان و بلندمدت: دولت بجای مدیریت متغیر x که همان جبران ضرر مردم به صورت دستوری است به مدیریت متغیر اثرگذارتر S یعنی جایگزین های اطمینان بخش روانی پردازد. که شامل موارد زیر بوده است:
افزایش تنوع بازارهای سرمایه فعال در بورس: توسعه و تسهیل سرمایه‌گذاری در بازارهای سرمایه‌گذاری همراستا... همچون توسعه سرمایه گذاری در انر‍ژی، اختراعات و ایده و مانند اینها
افزایش تنوع صنایع شرکت‌های موجود در بورس
تسهیل سرمایه‌گذاری در بازارهای رقیب خارج از بورس
تشویق به سرمایه‌گذاری تخصصی در بورس در کنار ادامه حرفه اصلی افراد
الزام -و ایحاد محدودیت هایی - به سرمایه‌گذاری کم‌خطر برای تازه‌واردها و همچنین افرادی که آخرین معاملاتشان اغلب منجر به ضرر شده
ایجاد منابع معنوی و روانی جایگزین: توسعه فرهنگ سازی معنوی و توحیدی و همچنین ترویج طرز تفکر سرمایه گذاری، سرمایه گذاران موفق ملی و جهانی

در ادامه آقای دکتر علی صالح آبادی، رئیس اسبق سازمان بورس و اوراق بهادار ایران و مدیرعامل فعلی بانک توسعه صادرات ایران به عنوان ناقد اول نظرات زیر را مطرح نمودند:
ایشان در ابتدا اشاره نمودند که پژوهش انجام شده از حیث استخراج نظریه رفتاری اصولی از متن قرآن کریم و تبدیل آن به مدل های ریاضی بدیع و قابل تحسین است.
در ادامه ایشان پیشنهاد دادند که ارتباط سیاست های رفتاری پیشنهاد شده با مدل رفتاری بدست آمده به صورت روشنتری تبیین شود.
همچنین ایشان به استفاده از عبارت بازارهای سرمایه فعال در بورس نقد داشتند. نظر ایشان این بود که خود بورس که بازار سرمایه است و استفاده از عبارت بازارهای سرمایه ذیل آن عبارت دقیقی نمی باشد.
در ادامه ایشان تاکید کردند که ایجاد الزام و محدودیت برای فعالین بازار سرمایه -حتی اگر مبتدی یا مستمرا در حال ضرر باشند- خلاف ماهیت بازار سرمایه بوده و صرفا می توان افراد را توصیه نمود و نباید چنین محدودیت هایی اعمال نمود.

سپس آقای دکتر حسین حسن زاده سروستانی به عنوان ناقد دوم به صحبت پرداختند
ایشان در ابتدا از این پژوهش کاربردی را از متن قرآن کریم تقدیر نمودند
و مدل بدست آمده از آن را با نظریه های رفتاری شناخته شده ای چون نظریه چشم انداز -که مفتخر به دریافت جایزه نوبل شده است- مقایسه کردند.
همچنین برای توسعه دستاوردهای این پژوهش پیگیری مباحث ترس و طمع را در مالی و اقتصاد رفتاری توصیه نمودند.ا
ایشان در نقد سیاست ها به صورت اساسی این ملاحظه را تاکید کردند که درست است که این سیاست های پیشنهادی برگرفته از متن قرآن است اما آیا اساسا وجود چنین ماهیتی از بورس مورد تایید فحوا و محتوای قرآنی است یا خیر؟ باید تامل بیشتری نمود.