فرهنگ در پیدایش، جهت‌دهی و گسترش اندوخته‌های مادی و معنوی بشر تأثیر قابل توجهی دارد. در این کتاب تبیین حیات علمی و فرهنگی شیعیان امامیه در مقطعی از تاریخ اسلام مورد نظر است که فرهنگ و تمدن‌اسلامی دوران‌طلایی و پیشرفت (قرن سوم و چهارم) را پشت ‌سر گذاشته بود. این نقش ‌فرهنگی، با توجه به ‌پراکندگی جغرافیایی شیعیان، در مناطق جغرافیایی ایران، عراق و شام تمرکز دارد. بررسی جایگاه شیعیان در تأسیس مراکز علمی و فرهنگی همانند مدارس، کتابخانه‌ها و دارالعلم‌ها و کارکرد و تأثیر این مراکز در حوزه فرهنگ اسلامی، بررسی و تحلیل عملکرد شیعیان در توسعه و نوآوری علوم اسلامی با محوریت فقه، تفسیر، تاریخ‌نگاری و ادبیات؛ نقش شیعیان در مهندسی و تحول علوم عقلی همانند فلسفه، کلام و علوم ریاضی؛ راهبردهای فکری ـ فرهنگی با تأکید بر رویکرد عقل‌گرایانه و اعتدالی و اندیشه سیاسی، محورهای اصلی این کتاب را تشکیل می‌دهد.